1 ia De tute ne difinita speco, kun tute nedifinitaj ecoj.
Mi kaptis ian beston,
Ghin metis en tirkeston.
|
Ghi faris ian blekon,
Malshatis la enresto. |
1 iam En iu tempo.
Johano iam servis en hotelo,
En kiu iam loghis fama stelo.
|
La aktoro iam lernis kune kun li
Kaj estis en la sama vivnivelo.
|
1 –id- Sufikso montranta naskiton de la radiko: Regh~o (filo de regho), bov~o (naskito de bovo).
Mulata infano estas mulatido.
Naskito de kato nomighas katido. |
Bovido, porkido, shafido, kokido…
Alportas profiton – neniam ratido.
|
4 ideo 1 Koncepto , opinio, kiun oni deziras realigi: Bona ~o venas post la pereo . 2 Elementa koncepto , ne plena scio pri io: Li havas nenian ~on pri muziko. 3 Koncepto , kiu estas la bazo, la esenco de arta, filozofia verko: Kaptis shin antau chio, la ~o de la verko .
Ne gravas ghia formo,
Sed gravas la ideo. |
Naskighos la reformo,
Ribelos la armeo. |
1 ie En iu loko.
Mi vidis ie en kamparo,
Verdejon vastan kiel maro. |
De ie venis jen boato --
Ghi efektive estis charo. |
1 –ig- Sufikso aldonebla al chia radiko por montri la efikon de kauzo.
Militemon ni perdigu!
La dezertojn ni verdigu! |
La infanojn ni lertigu!
La mondpacon ni certigu! |
1 –il- Sufikso signifanta tion, per kio oni faras ion; instrumento.
Per skribilo oni skribas;
Per kribrilo oni kribras;
Per remilo oni remas;
Per semilo oni semas; |
Per plugilo oni plugas;
Per pakilo oni pakas;
Per hakilo oni hakas.
Chia ilo kun utilo. |
1 ili Pronomo de la 3-a persono en pluralo, por chiuj seksoj.
Ili estas spertaj
En disvend’ de varoj. |
Ili chiam lerte
Kalkulas sen eraroj. |
1 –in- Sufikso montranta la sekson por gravedigho kaj nasko: La vir~oj shatas belajn vestojn. La kok~o demetas ovojn. Kial malegaleco al virino?
Patrino kaj fratino,
Avino kaj onklino, |
Edzino, amikino...
Neniu el ili ne estas ino! |
1 -ind- Sufikso, kiu montras, ke oni devas direkti la agon esprimatan de la radiko al iu au io.
Lerninda estas Esperanto,
Havinda estas diamanto, |
Laudindaj estas l’ inventistoj,
Dankinda estas vivsavanto. |
2 infano Homido.
Kio estas la infanoj?
Vere etaj popolanoj.
Chio de ili malgrandas,
Inkluzive de la manoj. |
Infano estas hom’ sensperta,
Infano estas tre mallerta,
Infano devas multe lerni --
Pri tio ni ja estas certaj. |
5 inko Kolora likvajho por skribi, presi au desegni.
Preskau por chiu persono
Inko estas en bezono. |
Por skribado, pentro, preso
Inko estu en dispono. |
5 insekto Besteto kun ses kruroj kaj kvar flugiloj.
Moskito, musho kaj libelo,
Formiko, grilo kaj abelo... |
Chiuj chi tiuj sespieduloj
Estas insektoj de la Tero. |
5 instrui Lernigi.
Instruas nin la propra sperto,
Instruas nin la malsukceso, |
Instruas nin alies lerto.
Instruas nin la viv’ sen cheso. |
6 insulo Peco da tero chirkauita de akvo.
Insulo estas peco da tero
En lago, maro au rivero. |
Al ghi de akvo chirkauita,
Tre gravas shipoj por prospero. |
5 intenci Klare ekvoli fari ion en la estonto.
Li intencis helpi homon,
Sed ne havis multan monon. |
Shi intencis fari bonon,
Sed favoris nur friponon. |
1 inter Prepozicio signifanta: 1 En la spaco, kiu apartigas du au pli multajn ajhojn. 2 En la tempo, kiu apartigas du au plurajn momentojn.
Inter revo kaj realo,
Chiam estas neegalo. |
Egaleco inter homoj
Estas nia idealo. |
3 interesi 1 Tenadi ies atenton, vekante scivolon. 2 Tenadi ies atenton pro sia utilo au profitodono.
Kio interesas vin,
Ja ne interesas shin. |
Kiel do vi povus ighi
Bonaj edzo kaj edzin’? |
4 interna 1 Malekstera: ~a flanko de pordo, muro . 2 Enlanda: ~a milito . 3 Koncernanta la spiritajn, moralajn ecojn: ~a vivo .
Lau aspekto bonas la orangho,
Sed l’ interno estas en arangho |
De kotono acha kaj sensuka.
Tia frukto taugas ne por mangho. |
5 inviti 1 Afable venigi. 2 Afable peti, instigi iun fari.
Amikojn mi invitis al promeno,
En la plej bela loka florghardeno. |
Kaj mi invitis ilin danci kune,
Poste invitis chiujn al festeno. |
1 io Pronomo signifanta: iu objekto, afero, ideo.
Se vi ion lavas,
Por vi akvo gravas. |
Se vi ghin malshparas,
Tute vi eraras. |
1 iom Adverbo signifanta: en malgranda kvanto au en malalta grado.
Se vi chiutage iom legos,
Post jardekoj certe vi kleregos, |
Iom scios pri diversaj fakoj,
Ech sciencon vi perfekte regos. |
2 iri Movighi de loko al loko per la piedoj, besto au veturilo.
La homoj iras per la kruroj,
Neniam iras mont’ au muro. |
La flosoj iras per la fluoj,
Al fam’ senkrura eblas kuro. |
1 –ism- 1 Sistemo au doktrino: Marks~o, kapital~o . 2 Kutima maniero, en kiu oni parolas au agadas: chin~o (china esprimmaniero) .
En la mondo ismoj multas,
Kaj l’ adeptoj ilin kultas. |
Hitlerismo, terorismo...
Blindaj istoj vere stultas. |
1 –ist- Homo, kiu sin okupas daure pri la afero dirita de la radiko: dent~o, kurac~o, kant~o . 2 Adepto au subtenanto de iu teorio au doktrino, ismano: marks~o, hitleristo .
La instruistoj instruas,
La konstruistoj konstruas, |
La muzikistoj amuzas,
La militistoj detruas. |
1 iu 1 Nedifina pronomo por montri homon, beston au ajhon. 2 Adjektivo por montri, ke la persono au ajho estas rigardata kiel unuo inter aliaj: ~j homoj havas apartan kapablon por la matematiko.
Iu Duko ordonas,
Iu Paulo obeas; |
Iu Karlo kanonas,
Iu Petro pereas. |
|
