Enirinte la entomologian muzeon en Yangling en la antauurbo de Xi'an, oni tuj vidas vivoveran bronzan statuon. Chiutage iu maljunulo preterpasas la statuon. Ili ambau portas la saman nomon -- entomologo Io Chou. Tia honoro estas malofta en Chinio.

    La nomita muzeo, fondita en 1987, estas la unua china entomologia muzeo, por kiu oni investis preskau 9 milionojn da juanoj (ch. 8.3 juanoj egalas al unu usona dolaro). En la muzeo estas konservataj pli ol 700000 specimenoj de raraj insektoj kaj pli 10000 ekzempleroj da fakaj libroj. La kvar grandaj helaj eksponejoj prezentas la insektan mondon kaj ankau la vivovojon de la maljunulo rilate lian sciencan esploradon.

    "Origine en la mondo ne estis distingo inter insektoj utilaj kaj malutilaj. La naturo havas sian biochenon. Antaue en ekonomie postighintaj regionoj oni forbruligis sovaghajn herbojn por ekspluati virgan teron, kaj tio detruis arbarojn, la biochenon de insektoj, ke chi tiuj povis trovi nenion krom plantoj por manghi, kaj tial ili farighis malutilaj en la okuloj de la homoj. En la mondo oni uzas insekticidon kontrau insekta plago, sed tio malutilas al la kreskado de plantoj kaj minacas la vivon de aliaj insektoj, kiuj tamen havas la rajton de vivado." En la kabineto de prof. Io Chou raportistoj intervjuis tiun estimatan maljunulon, kaj liaj simplaj vortoj kondukis ilin en la insektan regnon.

     Prof. Io Chou naskighis en 1912 en ordinara kamparana familio en la suda china provinco Zhejiang. En la infaneco li helpis siajn gepatrojn kolekti brullignon sur monto kaj ekamis chion en la naturo. Sub ilia eduko li lernis diligente. Influate precipe de prof. You Qiwei, li montris grandan intereson pri insektoj. 24-jara, li diplomighis el la Agronomia Kolegio de Nantong-universitato en Jiangsu-provinco. Por bone posedi fakajn sciojn kaj savi la suferoplenan patrujon, li vojaghis en 1936 al Italio por studi en la Universitato de Napoli, kie prof. F. Silvestri, mondfama autoritatulo de sistematika entomologio, gvidis lian studon.

    La 7-an de julio 1937 okazis Lugouqiao-evento. La patrujon ofendis la japanaj invadantoj. Propraokule li vidis, ke ankau la italaj fashistoj pli kaj pli arogantis samtempe kun tio. Li forte indignis kaj prezentis al prof. F. Silvestri sian motivon "Chu utilas mortigi nur malgrandan insekton anstatau grandan?" kaj adiauis lin por reveni la patrujon. Tuj en la sekvanta tago de sia reveno en Kantonon aprile de 1938 li armeanighis kaj iris al fronto por batali kontrau la japanaj invadantoj. Poste la diviziestro informighis, ke li estas erudiciulo jhus reveninta el eksterlando, kaj malmobilizis lin.

    Post kiam li farighis profesoro de la Nordokcidenta Agronomia Instituto, li oficvojaghis tra la lando, spertante multajn malfacilojn. Li kolektis pli ol 400000 specimenojn de insektoj, kaj 40 el la insektospecioj oni titolis per lia nomo. Li klopodadis por fondo de la entomologia muzeo. Dank' al lia energia laboro la muzeo farighis china ekspertiza centro kaj bazo de sistematika entomologio pri kamparaj kaj arbaraj insektoj. Li verkis ch. 200 fakajn librojn kaj disertajhojn. En 1996 li dufoje ricevis la oran medalon de F. Silvestri de Italio kaj farighis membro de la Akademio Internacia de la Sciencoj San Marino.

    Lu Zheng, lia edzino, estas fratino de eminentulo Lu Jianbo, kiu kune kun s-ano Bakin dedichis sian energion al la china Esperanto-movado. Tiujare, post la malmobiligho, Io Chou loghis che sia kunlernanto Lu Jianbo. Ili interparolis pri sciencoj kaj pri la bela estonteco de Esperanto. La 19-jara Lu Zheng estis magnetita de la amiko de sia frato. Shi kune kun Io Chou iris al la china agrikultura lulilo Yangling. Poste ankau shi profesorighis en la Nordokcidenta Agronomia Instituto. La alta idealo de la homaro kunligis ilin. Shia amo al la edzo kondukis shin al amo al insektoj. Nun iliaj kvin gefiloj feliche vivas en diversaj urboj de Chinio. Prof. Io Chou vivtenis siajn gefilojn per laborakiro el la entomologia esplorado kaj ne havis multe da shparmono, sed li shparis chiun groshon por acheti grandan kvanton da valoraj libroj. Inter la libroj konservataj en la entomologia muzeo pli ol 2500 estis donacitaj de prof. Io Chou, kaj 185 el liaj donacitaj libroj estas unikaj en Chinio. Auguste de 1996 china vicchefministro Li Lanqing vizitis la muzeon kaj laudis lin pro lia kontribuo al la shtato kaj lia sindedicho al la scienca esplorado.

    Dum nia intervjuo prof. Io Chou diris al ni: "La insekta influo sur la homoj iam estis ech neatendita. Plurfoje oni malsukcesis dragi la Panaman Kanalon, kaj unu el la kialoj estas, ke moskitoj atakis laboristojn kaj kauzis al ili malarion, kiu forrabis la vivon de multaj el ili." En 1984 li vojaghis al Nanning kaj survoje vidis grandan pecon da sukerkana kampo komplete plagita de insektoj, kaj la flava kampo-etendajho estis kvazau bruligita. La katastrofo minacanta la homaron neniam deshiris lin de la entomologia esplorado.

    Dum la pasintaj 60 jaroj prof. Io Chou estis ne nur diligenta en sia faka laboro, sed ankau vigla en la Esperanta movado. Li verkadis en Esperanto. Post fondigho de la Esperanto-Asocio de la Nordokcidenta Agronomia Instituto li funkciis kiel ghia ghenerala direktoro. Foje li publikigis kun aliaj 19 agronomoj publikan leteron al la progresemaj sciencistoj de chiuj landoj alvokante, ke ili verku sciencan disertajhon en Esperanto kaj plene utiligu Esperanton, por ke la sciencoj farighu komuna richajho de la homaro. Li diris: "Esperanto ekzistis jam 100 jarojn en Chinio, kaj mi eklernis ghin antau 70 jaroj. Mi bone parolas la italan lingvon kaj ankau povas skribi disertajhon en la angla, sed mi preferas Esperanton, kion decidas nia nacia digno." Antaue li korespondis en Esperanto kun fama hortikulturisto I. V. Michurin kaj iuj entomologoj kaj foje sendis al Michurin frukto-semojn.

    Prof. Io Chou diris al la raportistoj, kiuj estis kortushitaj de li: "Same kiel vi, mi estas sentimentala kaj ekscitighema. Mi ege dankas vin pro via afabla estimo. Sciencisto devas esti patriota, devokonscia, akordighema kaj tempo-domagha."

    Prof. Io Chou estas sharghita de multaj laboroj. Chiutage li laboras pli ol 10 horojn. Ni vidis sur lia tablo "Servosoldato sub verda armea standardo", "China oraflugila herminio" kaj "Insekta atlaso de Io Chou", kiujn li aperigis antau nelonge, kaj "Chinaj papilioj (daurigo)", "Katalogo de chinaj longflugilaj papilioj", "La china papilia kulturo" (historio, rakontoj, ilustritaj tekstoj, silkaj brodajhoj kaj poeziajhoj pri papilioj) kaj "Ilustrita libro pri mondfamaj papilioj", kiujn li kompilas nun.

    Pri la estonteco prof. Io Chou diris: "Silkraupoj manghas morusfoliojn por doni silkajn fadenojn. Che la komenco ghi ne donas silkajn fadenojn, kvankam ghi manghas multe da morusfolioj. Shajnas al mi, ke mi estas satmanghinta silkraupo preta doni bonajn silkajn fadenojn, kaj mi ne povas forlasi tiun chi mondon, antau ol fordoni la silkajn fadenojn."