La praepoko de Chinio

de LI QIANG

    Jam en tre malproksima antikveco sin trovis homoj sur la tero de Chinio.

La Pekina Simio-homo kaj la Montsupra Kavernulo

La Pekina Simio-homo Antau chirkau kvincent mil jaroj, che Zhoukoudian, sudokcidente de Pekino, vivis primitivaj homoj, kiujn ni nomas Chinaj Simio-homoj. Ili aspektis ne tute simile al la nuntempaj homoj. Iliaj brovosto kaj makzeloj antauen elstaras, kaj frunto klinighas malantauen. Ilia krania kapacito atingis nur tri kvaronojn de tiu de la modernaj homoj.

    Tiam en Norda Chinio la klimato estis varmeta kaj humida, kaj kelkloke kompare seka. En densaj arbaroj, vastaj herbejoj, sur bordoj de riveroj kaj lagoj trovighis sovaghchevaloj, cervoj, antilopoj, grandaj rinoceroj, elefantoj kaj bubaloj. Sur montoj kaj en kavernoj vivis ursoj kaj tigroj. En la arbaro vagis la plej kruela malamiko de la homoj -- la rapirdentaj tigroj.

    La Pekinaj Simio-homoj faris malfacilajn batalojn kontrau la naturo. Ili jam kreis batalilojn, nome bastonojn, batfaritajn nepoluritajn shtonajn ilojn kaj fajron, kiun ili reportis el brulanta arbaro kaj konservis en la kaverno.

    La Pekina Simio-homo kolektis de la vegetajhoj radikojn, tigojn, semojn kaj fruktojn kaj chasis bestojn per bastonoj kaj krudaj shtonaj iloj por havigi al si manghajhojn. Cervo estis ilia chefa chasajho. Ne povante akiri sufiche da nutrajho per la tre simplaj kaj krudaj iloj, ili estis konstante minacataj de malsato.

    La Pekina Simio-homo ankorau ne scipovis konstrui domojn, ili loghis amase en kavernoj, kiuj shirmis la konservatan fajron. Ili fortimigis bestojn kaj rostis manghajhojn per la fajro. Montkavernoj che rivero estis la plej taugaj lokoj por ilia vivado. La rivero liveris al ili akvon, sur la bordo ili povis trovi shtonojn taugajn por fari ilojn kaj kapti bestojn, kiuj venis trinki akvon.

La Montsupra Kavernulo La homoj vivantaj che Zhoukoudian antau chirkau kvindek mil jaroj estas nomataj Montsupraj Kavernuloj. Jam ne estas granda diferenco inter ili kaj la modernaj homoj.

     Krom shtonaj iloj, ili povis fari ankau ostajn ilojn. Ili faris el bestaj ostoj kudrilojn, per kiuj ili kudris vestojn el feloj. Krom kolektado de radikoj, tigoj, semoj, fruktoj de vegetajhoj kaj chasado de bestoj, la montsupraj kavernuloj ankau povis kapti fishojn kaj ostrojn, kiuj taugas por mangho nur post kuirado. Kiam la montsupraj kavernuloj povosciis artefari fajron kaj komencis manghi fishojn, ilia sfero de aktiveco ege vastighis.

     La Pekina Simio-homo kaj la Montsupra Kavernulo uzis batfaritajn shtonajhojn.Chi tiun epokon oni nomas la paleolitiko.

Kulturoj de kolora fajenco kaj nigra fajenco

Neolitiko Antau chirkau kvin au ses mil jaroj, niaj prauloj jam plibonigis la ilojn. Ili faris el elektitaj shtonoj hakilon, glavon, martelon, chizilon kaj ilin poluris. El ostoj, kornoj kaj konkoj ili faris kudrilon, borilon, falchilon kaj segilon. Multaj iloj havis boritajn truojn, tiel ke oni povu alfiksi al ili tenilojn au trairigi shnuron.

     Oni nomas la epokon de poluritaj shtonaj iloj la neolitiko.

Pafarko, sago kaj fajenco Pafarko kaj sago estis la plej gravaj iloj en la epoko neolitiko. Ili estis jam inventitaj antau chi tiu epoko. Per pafarko kaj sago, ili povis pafi malproksimajn birdojn kaj bestojn, kaj tiel pli facilighis la akiro de manghajhoj.

     Fajenco estas grava elpensajho de la epoko neolitiko. La fajenco farita de homoj sur la loesa altebenajho estis rugha kun nigraj au purpuraj desegnoj. Oni nomas chi tiun belaspektan fajencon kolora fajenco. La fajenco farita de la homoj sur la granda ebenajho de norda Chinio estis nigra, delikata, maldika kaj tre glata. Oni nomas ghin nigra fajenco.

     Fajenco, kiun oni povas uzi por enteni akvon, objektojn kaj kuiri, estis vazo.

Brutobredado, agrikulturo kaj vivo de fiksloghado Se post manghado ankorau restis iuj el la chasakiritaj vivantaj bestoj, niaj prauloj ilin tenis por buchi en tempo de bezono. Ili akiris iom post iom spertojn en bredado de porko, hundo, bovo kaj shafo. Tiel komencighis la brutobredado.

     Semoj de vegetajhoj falis teren kaj de tio elkreskis novaj vegetajhoj. Niaj prauloj plurfoje tian fenomenon rimarkis, kaj ellernis iom post iom la semadon de grenoj. Tiel komencighis la agrikulturo.

     Tiam la homoj sur la loesa altebenajho kaj sur la granda ebenajho de norda Chinio loghis en vilaghoj che rivero. Ili konstruis domojn el tero, kaj faris por ili tegmentojn el cinodo. La domoj estis unuformaj kaj preskau samgrandaj. Ili plugis teron per shtona tranchilo, kulturis diversajn grenojn kaj bredis porkojn, hundojn, bovojn kaj shafojn. Ili faris fadenojn el fibroj de kanabo, teksis tolon kaj faris vestojn el ghi.

Legendo pri Huangdi, Yao, Shun kaj Yu

Genta komunumo En la epoko neolitiko de Chinio, la homoj farantaj fajencon kolordesegnan kaj nigran vivis en genta komunumo, kiu jam ekzistis antaue.

     En la genta komunumo, chiuj membroj estis parencoj; tero, brutaro kaj laboriloj apartenis al la tuta komunumo, nur bataliloj estis uzataj kaj konservataj de la individuoj. Ili kune malfacile laboris, chasis, fishis, pashtis, terkulturis kaj konstruis domojn. La fruktoj de ilia laborado estis ghuataj de chiuj kune. La manghajho, kiun ili akiris, ne estis multa, tial se iu manghus tro multe, aliaj devus suferi malsaton. La gentestro, kiu gvidis la komunumon, estis elektita de la gentanoj, kaj la gravaj aferoj estis diskutataj en kunveno. Tiam ekzistis nek klasoj nek privataj proprajhoj kaj neniu povis ekspluati alian.

     Kelkaj najbaraj gentoj organizighis en tribo gvidata de tribestro. Por batalakiri pli bonan pashtejon au chasejon, kelkaj triboj organizighis en trib-alianco kontrau malamikaj triboj. La chefo de trib-alianco estis trib-alianca estro.

Huangdi, Yao, Shun kaj Yu Lau la legendo, antau chirkau pli ol kvar mil jaroj, en Chinio vivis estro de trib-alianco Huangdi, kiu estis eminenta chefo en la baseno de la Flava Rivero. Tiam multaj gravaj inventoj jam estis faritaj, ekzemple farado de veturiloj kaj shipoj, bredo de silkraupoj, silkteksado, kreo de skriba lingvo k. c. Tiuj chi inventoj efektivighis dank’ al la longdaura produktado. Ne longe post Huangdi, estighis unu post alia tri famaj estroj de trib-alianco: Yao, Shun kaj Yu. La trib-alianca estro nomighis “Di”. “Di” havis sian helpanton. Lautradicie, post la morto de “Di”, Di-ighis anstataue la helpanto.

     Dum la regado de Yao, en la baseno de la Flava Rivero okazis diluvo. Yao kunvokis kunvenon de la trib-alianco por diskuti pri forkonduko de la inundakvo. Iu tribestro proponis, ke Gun gvidu la laboron. Tiun proponon Yao ne tute konsentis, sed char chiuj aliaj tribestroj volis, ke Gun provu, tial la propono estis akceptita. En alia kunveno, oni diskutis pri nomado de helpanto. Iu proponis Shun, kaj chiuj aprobis. Gun ne sukcesis en forkonduko de la akvego, Yao kaj Shun lin ekzekutis kaj ordonis, ke lia filo Yu daurigu laboron. Yu klopodis kune kun la popolanoj. Post 13 jaroj, ili sukcesis konduki la akvegon en la riverojn kaj maron, kaj nur tiam la homoj ekpovis reiri sur la ebenon kaj vivi en paco.

     Post kiam Yao mortis, Shun farighis Di kaj oni elektis Yu kiel lian helpanton. Post la morto de Shun, Yu farighis Di.

Xia-dinastio Tiutempe la laborfruktoj de la homoj plimultighis. En la genta komunumo aperis grandaj familioj, kiuj estis multmembraj kaj fortaj. Ili uzurpis komunan teron kaj brutojn de la komunumo kaj ne permesis al aliaj ilin uzi. Tiel en la genta komunumo estighis malegaleco, iuj richighis kaj aliaj malrichighis. La familio de Yu estis richa kaj granda familio.
Post la morto de Yu, lia filo Qi uzurpis la tronon kaj Yi, helpanto de Yu, ne heredis la regpovon lau la tradicio. Depost tiu tempo, la idoj de Qi sinsekve tronis de generacio al generacio, kaj tiel farighis Xia-dinastio en la historio.