Jado kaj la china kulturo

de WA NA

    Jado estas nedisigeble fandita en la chinan kulturon. Ghi aperas kiel liturgia ilaro, shtata sigelilo, instrumento, ornamajho kaj entombigitajho kune kun kadavro. Krome ghi aperadas en la chinaj ideogramoj. Tio montras, ke la chinoj multe esperas de ghi kaj enkorpigas en ghi komplikan senton.

Signifo de jado en la china lingvo

    Chinoj tiel eksplikas la ideogramon jado: “Jado, bela shtono.”

    Trovighas sume 500 chinaj ideogramoj, kiuj havas konsistigan parton signifantan jadon. Kaj vortoj koncernantaj jadon estas malfacile nombreblaj. En la chinaj ideogramoj chiuj vortoj pri juvelo, gemo k.a. trezoroj rilatas jadon.

    Por antikvuloj la vorto jado estas simbolo de beleco kaj nobleco. En antikvaj versoj oni komparis chiujn bonajn personojn kaj belajn ajhojn kun jado. Kaj multaj homoj donas al siaj infanoj nomon inkluzivantan la ideogramon jado. En “Rughdoma Songho”, la plej granda klasika romano de Cao Xueqin, estas heroo nomata Baoyu, kaj en la china lingvo la nomo signifas trezoran jadon. La autoro enkorpigis en la bela jado sian idealon. Amo al jado profunde radikighis en la koro de la chinoj.

    La beleco de jado estas sendependa de la homa volo, kaj oni kredas, ke “bela jado estas hazarde renkontebla, sed ne serchebla”.

    La ekonomian valoron de jado ne superas tiu de aliaj objektoj, nome “oro havas prezon, sed jado ne”, ke oni konservas jadon prefere al oro.

    La kulturo de jado en Chinio havas historion de 7000 jaroj. Ghi estas speciala kulturo, kaj jado havas specialan signifon por la chinoj.

Hetian, produktejo de jado

    Por gajni jadon, homoj multege elspezis, kaj aprecado de jado farighis grava konsistiga parto de la china kulturo.

    Deantikve la chinoj shatas jadon, sed en la meza parto de Chinio oni malofte trovas jadon. Bonkvalita jado troveblas en la okcidenta parto de Chinio. La amo al jado ekestis che trovo de jado en Lantian de Shaanxi-provinco, kaj poste oni trovis jadon en Hetian sub Kunlun-montaro.

    Jado havas 5 kolorojn: blanka, flava, nigra, rugha kaj smeralda. La plej bona jado estas blanka jado de Hetian.

    Jado de Hetian havas historion de 7000 jaroj kaj konsistigas chefan parton de la jada kulturo de Chinio.

    Jado de Hetian estas fajna, la koloro similas al shafa graso. Ghi havas la brilon de vitro, graso kaj vakso. Krome ghi estas pli firma ol shtalo. Delikate gravurita jadajho povas kulturi karakteron kaj temperamenton de homoj.

    En la antikvaj materialoj oni nomis Kunlun-montaron “Monto de jado” kaj “Regho de la montoj”. Antau pli ol 5100 jaroj jado de Hetian jam aperis en Anyang, la tiama chefurbo de Shang-dinastio. Sklavposedantoj kaj aristokratoj fieris pro uzado de jadajhoj. Ili kunportis jadajn ornamajhojn kaj estis entombigitaj kune kun jadajhoj. La nombro de entombigitaj jadajhoj estas surprize granda.

    En la Okcidenta Zhou-dinastio antau 5000 jaroj jado de Hetian jam farighis nemalhavebla por la vivo de la korteganoj. Oni uzis jadan ilaron en rito kaj kulto, kaj en akcepto de imperiestro. La jada kulturo de Chinio fiksighis en la formo en tiu periodo.

Estetika valoro de jado

    Jado estas multe shatata pro sia bela kvalito, bela koloro, bela sentebleco kaj bela sono. Deantikve la chinoj shatas jadon pli ol oron kaj aliajn juvelshtonojn. En antikveco estis principo, ke “sen kialo ghentlemano ne demetas jadan ornamajhon”. Oni prenis la belan koloron kaj firman kvaliton de jado simbolo de humaneco kaj sagheco. Jado ne havas akran eghon kaj sonas orelplache, kaj oni rigardas tion justeco kaj honesteco. Ghuste pro tio deantikve oni preferas jadon.

    En antikveco oni portis jadajhon ne sole por ornami, sed ankau por esprimi la spiritan mondon kaj memkulturon, nome montri sian virton kaj indiki la socian pozicion, senton kaj klerecon kaj lingvan intershanghon. Ghentlemano portis jadan ornamajhon por atentigi sin, ke li estu virta kiel jado.

Funkcioj de jado

    Jado estas ofte uzata en la chiutaga vivo kiel donaco, memorigajho kaj feticho.

    Nun multe plibonighis la formo, plastiko, desegno, esprimmaniero kaj prilaborado de jadajhoj kaj oni pli akcentis la fetichecon, aprecindecon kaj arton. La chefaj specoj de jadajhoj inkluzivas homajn figurojn, florojn, luksajhetojn kaj envazajn miniaturajn pejzaghojn.

    Ornamaj jadajhoj havas multajn specojn, ekzemple braceleto, ringo kaj ora inkrustajho. La kruda jado dividighas en du kategoriojn: molan kaj malmolan. Se oni klasifikas pli detale, multaj juvelshtonoj povas esti kalkulataj jado. Krom agato, ankau smeraldo kaj kristalo povas esti kalkulataj jado.

    Jado estas natura mineralo. Lau la china medicino mineralo povas esti drogo, kaj en la antikva farmakopea verko “Bencao Gangmu” de Ming-dinastio (1368-1644) estas noto: “Jado povas kvietigi animon, vigligi sangan cirkuladon, nutri la koron kaj pulmojn, akrigi vidadon kaj audadon, fortikigi la tendenojn kaj ostojn...” Moderna scienca analizo pruvis, ke jado entenas multajn mikroelementojn, ekzemple zinko, fero, kupro kaj magnezio. Kunportante jadajn ornamajhojn, oni povas aldoni al si elementojn mankantajn en sia korpo, ensorbi au elimini superfluajn elementojn kaj mikroelementojn por protekti la sanon. Ekzemple purpura kristalo kaj kvarco havas la funkcion kvietigi la animon, kaj agato povas kvietigi febron kaj akrigi vidadon.

    Krome oni faras kapkusenon, irbastonon, kombilon k.a. el jado por sanitara celo.

Kolektado de jadajhoj

    Antikvaj jadajhoj estas altvaloraj por koservado pro la historia kaj estetika valoro. Jada kulturo estas nedisigebla de la kutimo de kolektado kaj konservado de jadajhoj.

    Oni kolektas kaj konservas jadajhojn lau temoj, ekzemple tiuj de Tang-dinastio, tiuj de Song-dinastio, tiuj de Ming-dinastio kaj tiuj de Qing-dinastio. Lau la uzado oni kolektas jadajhojn kunportatajn kaj liturgiajn. Kaj lau plastiko oni dividas la jadajhojn en kategoriojn de jada peco, jada homo kaj jada ringo.