"Historia
Kroniko" estas la unua biografia historia verko de Chinio.
Ghia autoro estas eminenta historiisto kaj literaturisto Sima
Qian.
Li devenis de familio de historia shtatoficisto
Sima Qian naskighis
en 135 (au 145) a.K. en familio de historia shtatoficisto. Lia
patro Sima Tan estis kortegano pri historio de Han-dinastio.
Sima Qian legis multe jam en la infaneco. Por kolekti historiajn
materialojn kaj larghigi sian vidkampon, en la agho de 20 jaroj
li komencis vojaghi tra la tuta lando por esplori la naciajn
morojn, kolekti legendojn kaj tradiciajn rakontojn kaj koni
la popolajn kutimojn, geografiajn kondichojn kaj produktajhojn
de diversaj lokoj. Li vizitis Guiji de la nuna Zhejiang-provinco,
lokon, kie Yu subigis inundon; Changsha, kie li kun respekto
rememoris la grandan patrioton kaj poeton Qu Yuan; Qufu, hejmlokon
de Konfuceo; naskighlokon de Liu Bang, fondinto de Han-dinastio,
kie li auskultis rakontadon de lokaj maljunuloj pri ribelo de
Liu... La vojagho kaj ekspedicio multe richigis la sciojn de
Sima Qian kaj metis solidan bazon por lia verkado en la estonteco.
Sima Qian funkciis
kiel paghio de imperiestro Wudi kaj akompanis la suverenon en
vojagho al multaj lokoj de la lando. Lau ordono de la suvereno
li inspektis Sichuan, Kunming kaj aliajn lokojn.
En 108 a.K. mortis
Sima Tan. Sima Qian heredis lian oficon kaj ekfunkciis kiel
kortegano pri historio. Profitante de la shanco, li legis multe
da libroj kaj decidis verki "Historian Kronikon" ekde
104 a.K.
La imperiestro ordonis
generalon Li Guangli ataki la hunojn. Li Guangli malvenkis kaj
lia armeo preskau tute pereis. Li Guangli mem revenis. Lia nepo
Li Ling, gvidante 5 mil soldatojn, daurigis la batalon konrau
la hunoj. Kvankam Li Ling kaj liaj subuloj mortigis 6 mil hunojn,
tamen mankis al ili helpo. La regento de la hunoj kun siaj 30
mil militistoj sieghis Li Ling kaj lian armeon. Li Ling provis
trarompi la sieghon, tamen malsukcesis kaj fine kapitulacis
al la malamiko.
La informo pri la
kapitulaco de Li Ling faris sensacion en la kortego. La imperiestro
arestis liajn patrinon kaj edzinon kaj okazigis kunvenon por
diskuti pri lia krimo.
La korteganoj riprochis,
ke Li Ling kapitulacis al la hunoj pro timo de morto. Sed kiam
la suvereno demandis Sima Qian, Sima malkashe elvershis sian
koron. Sima diris, ke kun malpli ol 5 mil militistoj sub sia
gvido Li Ling batalis kontrau dekoj da miloj da malamikoj en
ilia landinterno. Kvankam li malvenkis, tamen li mortigis multe
da malamikoj kaj devis esti rigardata kiel bravulo. Li ne mortigis
sin tuj, certe li volis per novaj meritoj kvitigi sin je la
faritaj eraroj.
La suvereno opiniis,
ke Sima Qian senkulpigis la kapitulacinton kaj tio estas malobeo
al la suvereno. Li ordonis aresti Sima kaj kastri lin.
Sima opiniis, ke kastro
estas granda honto por li, kaj li volis mortigi sin. Tamen pensante,
ke lia "Historia Kroniko", al kiu li dedichis preskau
sian tutan energion, ankorau ne finighis, li forlasis sian intencon
pri sinmortigo kaj obstine vivis. Elkarcerighinte, li daurigis
sian verkadon kaj faris sisteman kronikan verkadon de Huangdi,
la legenda prapatro de la china nacio ghis 95 a.K., kiam imperiestro
Wudi estis sur trono. Li kompilis la verkon ampleksantan la
historion de 3000 jaroj. Dank' al sia 20-jara penado li finfine
plenumis la grandan verkon "Historia Kroniko", kiam
li estis 55-jara.
Modelo de la chinaj historiaj verkoj
La verko havas 130
volumojn el 526.5 mil ideogramoj. Ghi estas la unua biografia
verko de Chinio. La libro rakontas historiajn faktojn kun homaj
biografioj kiel la chefo. Antau tio en Chinio naskighis "Printempo
kaj Autuno", "Zuo Zhuan" kaj aliaj historiaj
verkoj. Tamen ili estas politika historio konservita per dokumentoj
au analoj au landaj historioj, dum "Historia Kroniko"
verkita de Sima Qian prezentas la historion chefe per biografioj
de imperiestroj, reghoj kaj aliaj gravaj personoj.
Sima Qian alprenis
sintenon fidelan al la historiaj faktoj dum la verkado. Li ne
beligis, nek kashis malbonajhojn de la priskribataj personoj
kaj brave malkashis la mallumon de la feuda socio, vivece rakontis
la malbonagojn de aristokratoj de Han-dinastio, konfliktojn
interne de la regantaro kaj tiranecon de shtatoficistoj. Li
ne indulgis ech la friponecon de la unua imperiestro de Han-dinastio
Liu Bang, la ferocecon de lia edzino kaj la dibochecon de imperiestro
Wudi, tiel ke kiam Wudi legis la biografion de sia patro kaj
tiu de si mem, li ekbolis de kolerego.
La lingvo de la verko
estas lakona, intrigoj vivecaj, materialoj ekzaktaj kaj enhavo
autentika kun alta arta nivelo. Ghi estas ne nur granda historia
verko, sed ankau eminenta literatura verko kaj farighis modelo
de la sekvantaj historiaj verkoj de Chinio. Ghi donis gravajn
historiajn materialojn por la legantoj en studo de la historio
antau Han-dinastio inkluzive.
En la pasintaj 2 mil
jaroj la verko chiam ludis gravan rolon en studo de la china
historio. Chinaj historiistoj kaj literaturistoj multe lernis
el ghi. Aliaj chinaj historiaj verkoj plejparte heredis la sistemon
de la verko de Sima Qian.