En la kolorricha
kulturo de la chinaj vestoj, la kulturo de shuoj havas sian
propran sistemon. Estas interesa temo pri la deveno de chinaj
shuoj el la kultura vidpunkto.
DE
PIEDVOLVAJhO AL LEDA BOTO
Antikvuloj
klasifikis vestojn en tri kategoriojn, nome la supran, malsupran
kaj piedan. Pieda vesto inkluzivas shuojn kaj shtrumpojn. La
antikvaj ideogramoj signifantaj shuojn kaj shtrumpojn en la
china lingvo havas konsistigan parton determinantan "ledon".
Tio pruvas, ke en la antikveco shuoj kaj shtrumpoj havas rilatojn
kun ledo. Fakte la plej primitiva shuo estis nenio alia ol fela
shtrumpo, sed kompreneble ne aspektis kiel la nuna shtrumpo,
kiu strikte konformas al la vera piedo. Precize dirite, tiam
la tiel nomata pieda vesto estis nur felo volvanta la piedon.
Primitivuloj detranchis de la tuta felo pecon kaj volvis per
ghi la piedon kaj ligis ghin per leda fadeno. Ghi similis al
farchita kaj krispigita farunajho. Ghi estis facile farebla,
kaj arkeologoj supozis, ke fela piedvolvajho aperis en paleolitiko.
Poste oni
elfaris ostan kudrilon kaj sciis sekigi tendenojn kaj bati ilin
en maldikajn fadenojn, shmiri felon per sebo au vegetala oleo
kaj tani ghin ghis moligho... Chio tio kreis kondichojn por
kudri ledshuojn.
La plej
antikvaj ledshuoj estis trovitaj en la antikva regno Loulan
en la nordokcidento de Chinio, sur la piedoj de seka virina
kadavro kushanta pli ol 4 000 jarojn en sablejo. Ili estis faritaj
el shafledo, kaj la shudorso kaj plandumo estis fortike kunkudritaj
per leda fadeno. La maldensaj steberoj estis klare videblaj.
La teknologio estis tute malalta, tamen pruvis, ke tiam la shuo
jam havis du partojn, nome la dorson kaj plandumon, kaj tio
havis epokfaran signifon en la historio de shufarado de Chinio.
Nomadoj en
la antikva Chinio portis sur si botojn, sed la materialoj estis
malsamaj: tibetanoj faris botojn el gruntbova ledo, orochenoj
-- el kapreola ledo, hegheoj -- el fisha hauto, kaj hunoj --
el shaflana felto. Por gardi kontrau frosto, hunoj kovris la
piedojn unue per tolo, poste per felta shtrumpo kaj fine per
leda boto.
Estis regnestro
Wuling de Zhao en la Periodo de Militantaj Regnoj, kiu enkondukis
ledajn botojn en centran Chinion. En la jaro 325 a.K., por potencigi
sian regnon, li decidis altigi la militarton, t.e. anstatauigi
militcharajn batalojn per kavaleriaj bataloj aplikataj de hunoj,
anstatauigi longajn malstriktajn robojn kaj kanabajn shuojn
kun ligna plandumo per mallongaj jakoj kaj rajdistaj botoj.
Dank' al tio Zhao farighis pli forta regno.
Multe disvolvighis
la tekniko de shufarado. Antau 500-600 jaroj aperis shuoj kun
najloj sur la plandumo. Ili estis uzataj de korteganoj kiel
pluvshuoj, sed che la enirejo de la kortego oni devis demeti
ilin, char oni portis ilin ekster aliaj shuoj.
ShNURShUO
KAJ LIGNA SANDALO
Dum loghantoj
de okcidenta Chinio estis farantaj ledajn botojn per osta kudrilo
kaj leda fadeno, tiuj de orienta Chinio estis farantaj shnurshuojn
per bambua kudrilo kaj kanaba fadeno. Arkeologia esploro montras,
ke antau 7 000 jaroj chinoj jam kapablis plekti chiutagajn uzajhojn
el vegetala fibro, kaj iuj opiniis, ke bambua kudrilo kaj kanaba
fadeno aperis pli frue ol osta kudrilo kaj leda fadeno. Malgrau
tio, la evoluo de "piedvolvajho" al "pajla sandalo" estis impeto
en la historio de shufarado.
Kiel kreighis
shnurshuoj? Estis popoldiro pri tio: Iu malricha maljunulo vivtenis
sin per vendo de kolektitaj branchetajhoj, kaj liaj nudaj piedoj
ofte estis vunditaj de dornoj kaj pikaj shtonoj. Li do volvis
siajn piedojn per herboj, sed herboj estis disighemaj kaj rompighemaj.
Li tordis herbojn en shnurojn kaj volvis per ili la piedojn.
Sed shnuroj ne estis oportunaj, kaj la maljunulo plektis shuojn
el shnuroj.
Multaj herbospecoj
estis taugaj por fari shnurshuojn, do escepte de nomadoj, preskau
tra la tuta Chinio oni faris shnurshuojn. La diferenco estis,
ke nordanoj faris shnurshuojn dikajn por rezisti kontrau frosto,
dum sudanoj faris malpezajn pajlajn sandalojn. Chu imperiestroj,
chu vojaghantaj literatoroj, chu ordinaraj kamparanoj, chiuj
shatis shnurshuojn. Kamparanoj en la apudmaraj lokoj de Shandong-provinco
nun ankorau faras shuojn el pajlo kaj sheloj de maizospadiko,
sed nur por eksportado.
En Shandong-provinco
oni faras ankau fortikajn, frost-rezistajn pajlajn shuojn kun
ligna plandumo. La ligna shuo originis antau pli ol 2 300 jaroj.
Iu speco de lignaj shuoj havis sub si najlojn. Poeto Xie Lingyun
(385-433) shatis montogrimpi kaj elpensis lignan shuon kun demetebla
najlaro sur la plandumo. Por suprengrimpi, li demetis la antauan
najlaron kaj por malsuprengrimpi, la malantauan. Tiamaniere
li povis eviti glitfalon kaj teni la ekvilibron de la korpo.
En Xia-dinastio
(22-17a jc. a.K.), antau apero de ligna shuo oni katenis sklavojn
per "ligna boto". Tio estis trabeto en longo de unu metro kaj
diametro de 30 centimetroj, kun du truoj por enshovo de la du
piedoj de sklavo. La tiel nomata "ligna boto" estis tortura
piedkateno.
MILITISTA
ShUO KAJ ShUOJ EL TOLO KAJ SILKO
En Shang-dinastia
ruino (14-12a jc. a.K.) oni trovis militistajn kirasojn, inter
kiuj estas leda tibioshildo. Krome oni trovis ankau senkapan
jadan homon, sur kies tibio oni rimarkis postsignon de volvado.
En milito la plej facile vundata korpoparto estis piedo, kaj
antau apero de milita boto militistoj volvis siajn krurojn per
ledo au rotango por protekti la krurojn kaj marshi pli facile.
Tial fakuloj opiniis, ke longa boto devenis de tibioshildo au
krura rotangovolvajho.
En Houma
de Shanxi-provinco oni trovis pupon de genuanta militisto antau
2 000 jaroj, kaj sur la plandumoj de la pupo oni klare vidas
bonordajn stebliniojn, kiaj ankau sur la nuntempaj. Tio montras,
ke antau pli ol 2 000 jaroj tola shuo kun stebita plandumo jam
estis uzata de militistoj. La tolo estis farita ne el kotono,
sed el kanabo. Tiam en Chinio oni ne kulturis kotonon, kaj kotono
enkondukighis en Chinion malpli frue, tra la Silka Vojo. Oni
stebis plandumon per kanaba fadeno por fortikigi ghin. La falango
el 8 000 terakotaj militistoj kaj militchevaloj de Qin-dinastio
(211-206 a.K.) markis la sukceson de Chinio en shufarado. La
generaloj kaj kavalerianoj portis sur si ledajn botojn, dum
la infanterianoj tolajn shuojn kun lacho. Oni povis pli facile
kuregi en lachitaj shuoj. Kaj el tio oni povas scii, ke antau
2 000 jaroj armeanoj jam portis shuojn lau la rangoj kaj armeaj
kategorioj, kaj la shuoj estis faritaj de specialaj provizaj
departementoj lau fiksita normo.
En Qing-dinastio
(l644-1911) militistoj uzis glitshuojn, similajn al la nunaj
sketbotoj. La shuo havis sur sia leda plandumo unu au du ferajn
stangetojn. Militistoj povis fluge glitkuri en tiaj shuoj. La
imperiestra familio de Qing-dinastio devenis de manchuroj, kiuj
vivis en frosta nordoriento de Chinio, tial glitkurado sur glacio
estis unu el la militaj ekzercoj en vintro. La tradicio estis
konservata ghis post kiam la regantoj prenis Pekinon kiel chefurbon,
kaj la ekzerco iom post iom evoluis en distrighon en kaj ekster
la palaco.
Jam antau
4 000-5 000 jaroj chinoj komencis bredi silkraupojn, kaj antau
pli ol 3 000 jaroj ili povis teksi tre fajnan shtofon kun algebraj
desegnoj kaj tinkturi la shtofon per ekstraktajhoj de ercoj
kaj vegetaloj. Tio multe karakterizis la stilojn de la shuoj
de Chinio, ke ili farighis pli belaj. Kaj de tiam aristokratoj
portis multkolorajn silkajn shuojn anstatau shnuraj.
Historia
materialo notis: "Nun aperis granda hontindajho, ke metiistoj
devas fari shuojn por la edzinoj de la imperiestro." La registrinto
opiniis, ke antaue virinoj mem faris shuojn, sed nun la shuoj
de la edzinoj de la imperiestro estas faritaj de metiistoj,
kio estas granda hontindajho. En Qi-regno en la Periodo de Militantaj
Regnoj oni multe akcentis lertecon de virinoj en kudrado, kaj
chiuj virinoj estis lertaj en teksado kaj shufarado. Por ke
la silkaj shuoj estu pli belaj, virinoj de Qi-regno brodis sur
la shuoj belajn desegnojn au ornamis la shuojn per orajho, arghentajho
au diversaj gemoj. Tiam estis furoro, ke korteganoj portis ege
luksajn perlajn shuojn. Sed iom post iom ankau knabinoj de malrichuloj
portis broditajn silkajn shuojn por sin dungi al richuloj kiel
servistinoj au farighi kromedzinoj.