Budhismo en Tibeto

  de JIANG SHANGLI    

    Preskau chiuj tibetanoj kredas je budhismo. En Tibeto estas 1 787 temploj kun 46 380 lamaoj. En la temploj oni faras sutro-recitadon kaj aliajn religiajn aktivadojn.

    Budhismo, kristanismo kaj islamismo estas chefaj religioj de la mondo. Budhismo, fondita de Shakjamunio en la antikva Hindio, naskighis pli frue ol kristanismo kaj islamismo. Ghenerale, ghi celas transcendan staton de perfekta sereneco, atingebla per kompleta neniigo de chia deziro kaj sufero en la vivo, t.e. staton de nirvano. Por atingi la celon necesas memkulturo pri bonfaremo, absorbiteco kaj prudento. Pli ol cent jarojn post la forpaso de Shakjamunio, budhismo disvastighis en la tuta Hindio kaj aliaj regionoj de la mondo kaj formighis pli ol 20 sektoj. Ghi pli-malpli influis la kulturon, politikon kaj folkloron de la regionoj, kie ghi popularighis, kaj asimilis sukon el ili por sin disvolvi. La tibeta budhismo, spicita per tibeta kulturo, havas apartajn ecojn.

    Budhismo venis en Chinion en la 1-a jc kaj en Tibeton en la 7-a jc. Ghi havas du etapojn de disvolvigho en Tibeto. La unua etapo dauris de la 7-a jc ghis 838 kaj la dua komencighis en 978. Meze de la 7-a jc la tibeta reganto Sunzamkampo edzighis al princino Wencheng de Tang-dinastio (618-907) kaj nepala princino Chizun, kiuj kunportis budhostatuojn al Lhasa, chefurbo de Tibeto. Por tiuj budhostatuoj Sunzamkampo konstruigis la templojn Jokhang kaj Ramoche. Post tio en Tibeto konstruighis aliaj temploj, fondighis organizo de bonzoj (chi tiuj estas nomataj lamaoj ekde la posta periodo de la 10-a jc.) kaj tradukighis budhismaj sutroj. Tiutempe, lau legho, sep familioj vivtenis unu bonzon; bonzoj partoprenis en shtataj aferoj; kaj estis severe punitaj tiuj, kiuj malrespektis la Budhon, doktrinon kaj bonzon.

    La tibeta budhismo disvolvighis en batalo kontrau la loka primitiva Ben-religio. Kiam Langdharma regis Tibeton, tiuj aristokratoj, kiuj kredis je Ben-religio, estis en potenco, kaj la tibeta budhismo estis malpermesita, temploj fermitaj kaj bonzoj devigitaj chesigi religiajn aktivadojn. Ch. cent jarojn post tio, silentis la tibeta budhismo.

    En la 10-a jc denove viglighis la tibeta budhismo, kaj komencighis ghia dua etapo. Hindaj majstroj estis invititaj al Tibeto por prediki la doktrinon kaj nemalmultaj tibetanoj studis en Hindio kaj Nepalo por prediki la doktrinon kaj starigi religiajn sektojn en Tibeto. Tiutempe influhavaj estis la sektoj Ninma, Gedang, Sa'gya, Geju kaj Gelug.

    En la 11-12-a jc tibeta majstro fondis Ninma-sekton, kiu sekvis la malnovan doktrinon. Malsamaj sektoj de la tibeta budhismo havas malsamajn manierojn de instruado. Ekz., la sektoj Ninma kaj Geju praktikas esoterismon.

    La esoterismo de la tibeta budhismo instruas chefe la doktrinon de la hinda budhismo en malfrua periodo. Tamen tio ne signifas, ke la tibeta budhismo estas esoterismo, char la sektoj Gedang kaj Gelug tre atentas ankau ekzoterismon, precipe instruadon de spertaj majstroj. Komence de la dua etapo tiuj, kiuj pledis por esoterismo, subtaksis ekzoterismon; tiuj, kiuj alte taksis majstran instruadon, malestimis doktrinon; kaj tiuj, kiuj severe observis tabuojn, oponis kontrau esoterismo. Sub tiu cirkonstancaro hinda majstro Atisha estis invitita en Tibeton por ekspliki la ideon pri akordigho de esoterismo kaj ekzoterismo kaj principon sekvendan por memkulturado. En 1056 lia dischiplo Brom-ston konstruigis la templon Rva-sgreng por prediki la doktrinon de sia majstro. Surbaze de tio formighis la sekto Gedang (la vorto Gedang signifas tibetlingve, ke Tripitako estas gvidilo por bonzoj dum ilia tuta praktikado). La doktrino de la sekto havis grandan influon sur aliajn sektojn.

    En 1073 majstro Gongque Jiebo konstruigis la templon Sa'gya kaj fondis la sekton Sa'gya (la vorto Sa'gya signifas tibetlingve blankan teron). La templo ricevis la nomon ghuste pro sia lokigho sur blanka tero. La sektestreco estas heredita de la familio de la majstro generacio post generacio. La sekto pledis por ekzoterismo kaj esoterismo pri bonfaro kaj atingis la kulminon de sia disvolvigho en Yuan-dinastio (1206-1368). En 1270 Kublajo, imperiestro de Yuan-dinastio, nomumis Basiba, la 5a-generacian estron de la sekto, sia instruisto kaj rajtigis lin mastri 130 mil familiojn en Tibeto kaj chiujn ghiajn politikajn kaj religiajn aferojn.

    Komence de la 15-a jc chiuj sektoj de la tibeta budhismo abolis siajn tabuojn kaj lamaoj chasis potencon kaj richajhon. Pro tio Congkapa, fondinto de la sekto Gelug (signifanta "bonfaro"), iniciatis reformadon de la religio. Lau la doktrino de Gedang-sekto li opiniis, ke chiuj lamaoj devas strikte observi la tabuojn, resti chiam en frauleco kaj apartighi de kamplaboroj. Lau li, la administrado de templo devas esti severa, la esoterismo kaj ekzoterismo estas egale gravaj kaj praktikendaj kaj antau chio necesas praktiki ekzoterismon. Ganden, Drepung kaj Sera estas chefaj temploj de Glug-sekto kaj ankau bazo de ghia disvolvigho. Post la forpaso de Congkapa la sekto pli kaj pli fortighis. En 1447 lia dischiplo Gendun Drupa konstruigis la templon Zhaxilunbu en Xigaze, rezidejo de Banchen-lamao. En 1542 la sekto invitis Sonam Gyatso kiel abaton de la templo Drepung. Li estis rigardata kiel reenkarnighinto de Gendu Gyatso, Dalai-lamao la Dua. En 1578 Anda-hxano, tribestro de Tumd de Mongolio, titolis Sonam Gyatso kiel Dalai-lamaon la Trian (la titoloj de Dalai-lamaoj la Unua kaj Dua estis donitaj de posteuloj), kaj tiam komencighis la titolo Dalai kaj la metempsikoza sistemo de viva budho de la sekto. "Dalai" signifas "maro" mongollingve kaj "Dailai-lamao" ?"majstro kun virto kaj sagho grandaj kiel maro". En 1653 imperiestro Shizu de Qing-dinastio titolis Ngawang Losang Gyatso kiel Dalai-lamaon la Kvinan. Ekde tiam estas praktikata la metempsikoza sistemo de Dalai-lamao, kies reenkarnighinto nepre devas esti sankciita de la centra registaro de Chinio. En 1645 Gushi-hxano, tribestro de Hoxud de Mongolio, titolis Losang Chosgyl Gyantsen, dischiplon de Congkapa, kiel Banchen Pokedor, nome Banchen la Kvaran (la titoloj de Banchen-lamaoj la Unua, Dua kaj Tria estis donitaj de posteuloj), abaton de la templo Zhaxilunbu kaj reganton de la malantaua Tibeto. "Banchen" signifas "granda erudiciulo" sanskrite. En 1713 imperiestro Kanghi de Qing-dinastio titolis Banchen la Kvinan (Losang Yigshe) kiel Banchen Erdeni ("Erdeni" signifas "trezoro" manchurlingve) kaj konfirmis la pozicion de Banchen en la sekto. Ekde tiam estas praktikata ankau la metempsikoza sistemo de Banchen-lamao, kies reenkarnighinto nepre devas esti sankciita de la centra registaro de Chinio. Tiamaniere formighis la metempsikozaj sistemoj de Dalai- kaj Banchen-lamaoj en la sekto Gelug. Subtenate de la Qing-dinastia kortego, la sekto farighis reganto de Tibeto.

    La tibeta budhismo distingighas per sia aparta koloro. Post la forpaso de viva budho oni povas serchi lian reenkarnighinton por transpreni lian tronon, kio mankas en aliaj lokoj de Chinio. La disvastigho de la tibeta budhismo kaj ghiaj originala memkulturado kaj instruado ebligis bone konservi multajn budhismajn sutrojn en la Tibeta Sankta Libro. La tibeta budhismo enkondukighis en aliajn chinajn regionojn, kiel tiuj de hanoj, mongoloj kaj manchuroj, kaj en Mongolion, Rusion, Sikimon, Bhutanon, Nepalon, europajn kaj amerikajn landojn.

    Budhismo havas influon sur politikon, ekonomion, kulturon kaj aliajn kampojn de Tibeto. Origine Potala-palaco estis palaco de reghoj, sed poste pro popularigho de budhismo ghi farighis politika kaj religia centro de Tibeto. Ghi estas sanktejo en la okuloj de la tibetanoj.

 

 

(C) China Internet Information Center   (China Interreta Informa Centro)
E-mail:
webmaster@china.org.cn   Tel: 86-10-68996214/15/16