Pri chinaj papertondajhoj

  de LI QIANG   

    Kiel china popola artajho, papertondajhoj kun historio de pli ol du mil jaroj estas vaste shatataj. Preskau en chiuj lokoj de Chinio estas artistoj de papertondajhoj. Same kiel aliaj chinaj popolaj artajhoj, ankau papertondajhoj de diversaj lokoj distingighas per siaj propraj stiloj kaj trajtoj. Iuj vilaghoj, kies anoj lertas en farado de papertondajhoj, estas konataj kiel vilagho de papertondajhoj.

     Papertondajho originis de la arto de antikva gravurajho, kies materialo estis metalo. Siatempe virinoj tonde faris florojn kaj birdojn el stanaj folioj kaj diverskoloraj silkoj kaj uzis ilin kiel ornamajhojn. Poste, tiuj materialoj estis anstatauigitaj per papero rugha au alikolora, el kiu oni tonde faris florojn kaj figurojn de birdoj, bestoj kaj homoj. En festaj tagoj oni gluis ilin sur fenestro, lanterno kaj donaco. Menciindas, ke en la kamparo de norda Chinio furoras lignaj fenestroj kun kradoj, tapetitaj per blanka papero surhavanta papertondajhojn rughajn kaj alikolorajn. Tiuj ornamajhoj donas gajan etoson al la chambro. Tial, dum la Printempa Festo chiuj familioj gluas novajn papertondajhojn sur la fenestroj.

     Papertondajhoj estas faritaj per tondado au gravurado. Antaue chinoj faris ilin chefe per tondilo, chiufoje po 2-3 folioj. Pli delikataj papertondajhoj estas faritaj per tondilo svelta. De la lastaj dekoj da jaroj, ili estas faritaj plejofte per gravurilo, char tiu maniero pli delikatigas papertondajhojn. Kaj per ghi oni povas fari dekojn da ili unufoje.

    Papertondajhoj faritaj en kiu ajn loko kaj per kiu ajn instrumento, ghenerale dirite, temas pri la popola vivo. Tiuj de norda Shaanxi(Shenshji)-provinco plejparte prezentas brutojn, florojn, birdojn, fishojn, fruktojn, legomojn, korbojn, kuvojn, kruchojn, homfigurojn kaj aliajn. Ekz., la papertondajhoj pri pigo kun ume-floro, pashtisteto kun bovo k.a. faritaj de Yan'an-anoj de Shaanxi-provinco spegulas la vivon de kamparanoj en norda Chinio. La papertondajhoj de Yan'an famas pro intenseco de lokaj koloroj, modesteco, krudeco kaj simpleco.

    Yan'an-anoj faras papertondajhojn nur per tondilo sen desegnoj, chiam kun mirinda lerteco. Loghantoj en norda Yan'an shatas fari papertondajhojn bonordaj kun linioj ne nur longaj, sed ankau maldikaj kiel fadeno; tiuj en la centra -- papertondajhojn krudajn kaj modestajn kun linioj dikaj, koloroj nigra kaj blanka kaj formo vivovera; tiuj en la suda -- papertondajhojn luksajn kaj delikatajn kun linioj maldikaj kiel haro kaj punktoj malgrandaj kiel pinto de kudrilo.

    Kompare kun tiuj de norda Chinio, la papertondajhoj de suda Chinio distingighas per delikateco. Ekz., la papertondajhoj de Yangzhou-anoj de Jiangsu(Ghjangsu)-provinco, kun linioj longaj kaj maldikaj, impresas per delikateco kaj eleganteco. Ili servas ne nur kiel ornamo de fenestro, lanterno, chapo, shuo kaj kapkuseno, sed ankau kiel modelo por brodi imite. La papertondajhoj de Yangzhou temas chefe pri floroj versimilaj kaj variantaj lau sezonoj.

    La gubernio Yuian, Hebei, portas ankau la nomon Hejmo de Papertondajhoj. La tieaj papertondajhoj plejparte estas faritaj per grifelo. Ili servas aparte kiel ornamajhoj de fenestroj. Oni povas diri, ke ili estas reprezentantoj de la papertondajhoj de norda Chinio.

    La antikva vilagho Nanzhang situas en la gubernio Yuxian. Antau 200 jaroj la vilaghanoj ekfaris papertondajhojn. Nun, plejparto de la familioj sin okupas pri farado de papertondajhoj. En la vilagho vivas fama papertondisto Zhou He. Li estas honorita de la shtato per titolo de china popola artisto. Liaj papertondajhoj plejparte figuras papiliojn, pavojn, gruojn, florojn, fishojn kaj personojn en teatro, mito kaj legendo. Tiuj pri homfiguroj estas aparte elstaraj. Li reliefe prezentas la brovojn, okulojn, bushon, nazon, harojn kaj ornamajhojn de chapo kaj vesto de homfiguroj en siaj papertondajhoj. La de li tonditaj pekin-operaj hom-vizaghoj kun kap- kaj lipharoj longaj kaj maldikaj plene montras lian mirindan lertecon. La papertondajhoj, senditaj de la redakcio de EPCh al niaj legantoj en la pasintaj jaroj, prezentas vizaghojn de personoj en la china klasika romano "Tri Regnoj". Ili estis faritaj de Zhou He.

    Por fari papertondajhojn necesas unue stakigi dekojn da pecoj da Xuan-papero (bonkvalita papero de Chinio), kaj poste meti desegnajhojn sur ilin, antau ol grifeli per gravuriloj grandaj kaj malgrandaj lau bezono de malsamaj desegnajhoj. Dum gravurado necesas ekzameni de tempo al tempo la randon de la gravuriloj kaj tuj akrigi ghin, se ghi estas difektita ech iomete. Alie, se ghi rompos linion, la papertondajho farighos senutila.

    Kolorigado de papertondajhoj estas ne facila, precipe kiam oni faras simplan kolorigon. Ekz., por kolorigi papertondajhon pri rugha floro oni devas kolorigi malhele ghian centran parton, pli kaj pli hele ghian randon, lau la postulo, ke la floro aspektu reliefa, sed la koloroj impresu per harmonia arangho. La papertondajhoj de Yuian karakterizighas per gravuro subtila, koloro charma, strukturo kompleta kaj formo viveca.

    Krome, en iuj lokoj oni faras papertondajhojn per tondilo kaj gravurilo kune. Kaj oni gluas ion sur ili aparte. Tiel naskighas pli komplikaj papertondajhoj. Ekz., en la gubernio Fushan, Shanxi(Shanshji)-provinco, oni faras papertondajhon pri drako el or-arghenta papero kaj sur ghia korpo gluas ankau paperpecetojn buntajn. Dank' al tio, la drako aspektas bela en movighado. Krome, Foshan-anoj de Guangdong-provinco faras papertondajhon per tondilo, gravurilo, chizilo, presilo kaj pausilo. La de ili faritaj papertondajhoj kun belaj koloroj estas rigardataj kiel artajhoj kun densa loka gusto.

    La papertondajhoj de Foshan estas faritaj au per tondilo, au per gravurilo au per globetoj, kiujn oni uzas por chizi kuprajn lamenojn. Iuj papertondajhoj estas faritaj per tondilo kaj gravurilo kune, per pauso au per preso. Krome, per globetoj oni chizas kuprajn foliojn por ricevi bildojn sur ili. Jen alispecaj papertondajhoj, kiuj karakterizighas per linioj krudaj au graciaj au per ambau.