Unu el la specifaj kaj mirindaj fenomenoj de la china lingvo estas, ke en ghi trovighas abundaj ciferoj ne kiel kalkulaj rimedoj sed kiel lingvaj elementoj por richigi la esprimon au emfazi la efikon de la parolo.

    Iu china autoro skribis, ke la civilizacio komencighis de skriba lingvo, la skriba lingvo de ciferoj kaj la ciferoj de "1". En pratempo chinaj filozofoj opiniis, ke "1" estas la origino de chiuj estajhoj, kaj donis al ghi tre imponan nomon "taiji", kiu signifas "la plej granda kaj senlima". Fakte, ghi estis ia nenomebla primitiva elemento, kiu formis la universon. Kaj dank' al "taiji", estighis la chielo kaj tero, suno kaj luno kaj samtempe la t.n. "yin" kaj "yang" (femalo kaj masklo), kaj ankau la homoj, animaloj kaj vegetaloj. Laudire, chu en oriento chu en okcidento, la prahomoj rigardis la neparan ciferon maskla kaj la paran femala. Mi ne scias, chu estas sama opinio en aliaj partoj de la terglobo, tamen mi povas aserti, ke almenau en Chinio oni dividis la ciferojn en femalajn kaj masklajn, ech nun oni ankorau aplikis tiun koncepton en ia okazo, ekz., sur la identeca karto por chiu china civitano estas presita longa vico da ciferoj, kaj se la lasta cifero estas nepara, tio indikas ke la koncerna persono estas viro. Kompreneble, la nuntempaj chinoj ghenerale ne havas tiun koncepton.

    Char "1" estas la unua nepara cifero, ghi estas plifavorata de chinoj. En la china lingvo multaj idiomajhoj kaj proverboj komencighas per "1", ekz., "unuigi la tutan landon", "unu movo, du gajnoj" kaj "je la unua vido ili enamighas". Ankau "1" enhavas la signifon de tuto, ekz., "unu korpo plenas de kuragho", tio signifas ke "la tuta korpo estas kuraghoplena"; "li unu vivon malfelichis" signifas ke dum la tuta vivo li havis diversajn malfelichojn.

    Eble pro tio, ke chinoj shatas unuighon kaj ne disighon, oni pli shatas "1" ol "2", char "2" signifas ke "1" dividighas en "2". Sed, se "2" kunighas en "1", oni multe shatas tiun "2". Ekz., kiam du personoj (gejunuloj) farighas geedza paro, tio estas ege ghojinda kaj duoble gratulinda. En la china lingvo trovighas la ideogramo "xi" (felicha au ghojinda), kaj okaze de la geedzigha ceremonio oni ofte skribas tiun ideogramon duope kaj nomas ghin "shuang-xi" (duobla ghojo).

    Fama china historiisto Sima Qian (ch. 145 a.K. -?) skribis en sia historia verko pri ciferoj: La ciferoj komencighas de "1", finighas per "10" kaj plenkreskas che "3". Tio signifas, ke nur dank' al "3", la ciferoj maturighas. Lau la esploro de fakuloj, en la plena chinlingva vortaro trovighas proksimume ducent vortoj kaj vortogrupoj, kiuj komencighas per la ciferoj "3", kaj multaj el ili havas la signifon "pluraj". Ekz., en la idiomajho "vi devas agi post trifoja pripensado", la esprimo "trifoja" ja havas la sencon "plurfoja". Kaj foje Majstro Konfuceo ech en tri monatoj ne konis la guston de viando, tio signifas ke li ne havis viandon dum longa tempo.

    La cifero "4" estas ne multe shatata chefe pro tio, ke en la china lingvo ghia elparolo estas sama kiel la vorto "morti". Tamen oni tute ne evitas ghin, char tiu cifero tre utilas por la chiutaga vivo. Antau chio, chiu jaro konsistas el kvar sezonoj, kaj la meteologiaj shanghighoj dum la kvar sezonoj tre gravas por la agrikultura lando Chinio. Geografie, oni havas kvar direktojn, nome, oriento, sudo, okcidento kaj nordo, kaj ankau kvar angulojn de la direkto, nome, sudoriento, sudokcidento, nordokcidento kaj nordoriento. Por la homoj tiuj "kvar" estas tute neeviteblaj.

    Oni supozis, ke antikve oni kalkulis per sia mano, per la kvin fingroj de unu mano li kalkulis de 1 ghis 5, kaj per du manoj la ciferoj finighis per "10". Sekve, aperis la decimala nombrosistemo. En tiu sistemo la cifero "5" estas kvazau ronda nombro kaj valoras por la chinoj. En Chinio oni kutime festas jubileon okaze de kvinjarigho (dekkvin, dudekkvin...) de la shtato, organizo, revuo ktp.

    La antikvaj chinoj konsideris, ke chiuj estajhoj en la mondo estas formitaj el kvin elementoj, nome, akvo, fajro, ligno, metalo kaj grundo, kiujn la chinoj nomas "wuxing". Oni kredis, ke tiuj kvin elementoj plus la genroj masklo kaj femalo funkcias en io vivanta. Ili ech influas la sorton de homoj kaj la auguristoj kutime aplikis ilin en sia divenado.

    Estas interese, ke la antikvaj chinoj konsideris, ke la kvar direktoj ne estas kompletaj, devas esti ankau la direkto "centro", kaj tiu "centro" estas tre grava por chinoj, char oni asertis, ke Chinio ja situas ghuste en la centra parto de la tero. Tiel aperis kvin direktoj, kaj el tio oni havas la idiomajhon "homoj el kvin direktoj miksighe loghas kune."

    Char en la china lingvo la cifero "6" prononcighas simile al la vorto "lu", kiu signifas altrangan postenon, bonan salajron kaj noblan socian statuson, la antikvaj chinaj kleruloj ja ege shatis tiun ciferon. Aliflanke, la ordinaraj chinoj shatis ghin chefe pro tio, ke ghi enhavas la sencon "bonshanco" au "favoro".

    Por la chinaj kamparanoj la ciferoj "5" kaj "6" gravas pro tio, ke la richa rikolto de la 5 grenoj (rizo, milio, maizo, tritiko kaj fabo) kaj la abunda plenkreskado de la 6 brutoj (porko, bovo, shafo, chevalo, koko kaj hundo) signifas belan kaj felichan vivon, kiun ili deziras.

    Parolante pri la cifero "7", mi unue prezentas la interesan kaj popularan miton pri du steloj: Che la orienta flanko de galaksio loghis teksistino, filino de la chiela suvereno. Ghi sin okupis pri teksado kaj ne havis tempon por sin ornami. Shia patro kompatis shin pro shia soleco kaj permesis al shi edzinighi al juna bovisto, kiu loghis che la okcidenta flanko. Post la edzinigho shi tute chesigis teksadon, kaj tio kolerigis la patron. Li ordonis, ke shi revenu al la orienta flanko, sed promesis, ke la geedzoj renkontighu unufoje chiujare en la sepa nokto de la sepa monato lau la china luna kalendaro. Tiu teksistino tre lertis ne nur en teksado, sed ankau en chiuj artoj de kudrado. Do, la virinoj kultis shin en tiu nokto, por ke shi donu al ili lertecon. Kaj tiun aktivadon ili nomis Festo de Lerteco-peto.

    La valoro de la cifero "7" montrighis ankau en tio, ke antikve la chinoj, en sia observado de astronomiaj fenomenoj, trovis ke la Granda Ursino formighas el sep steloj, kaj lau la direkto de la Granda Ursino oni povas trovi la Polusan Stelon, kie situas la trono de la chiela suvereno. Tio montras, ke estas tre prestigha la Granda Ursino en la okuloj de antikvaj chinoj.

    En pratempo "8" estis rigardata de chinoj kiel magia cifero, char jam tiam estis la t.n. "ok diagramoj" formitaj el strekoj longaj kaj mallongaj por indiki masklon kaj femalon respektive. Laudire, per ili oni povas auguri diversajn okazontajhojn.

    Ankau la mito pri la ok feoj estas tre populara. Lau tiu mito, tiuj feoj povis transpasi la maron ne per shipo, sed chiu per sia magia objekto. Ekz., la lama feo Li jhetis sian lambastonon en la maron kaj trankvile staris sur ghi kaj finfine sukcesis atingi la alian bordon. El tiu mito devenis la idiomajho "Chiu el la ok feoj havas sian magian rimedon por transpasi la maron." Tiu idiomajho aludas, ke diversaj homoj ja povas per siaj propraj scioj kaj lerteco plenumi ian komunan taskon.

    Rilate la ciferon "9", mi devas antau chio mencii epizodon antau 4 mil jaroj: la unua regho Yu de Xia-dinastio (ch. 2 100 - 1 600 a.K.) heredis la regpotencon de Shun pro sia merito bridi la superakvegon, kiu inundis la tutan landon. Li dividis Chinion en nau distriktojn kaj poste muldis nau grandajn ding-ojn (antikva vazo por kuiri) el bronzo kiel simbolojn de la nau distriktoj. Sekve. "Nau Distriktoj" farighis sinonimo de Chinio kaj la nau ding-oj - simbolo de regpotenco.

    "9" estis vere la sankta cifero en la antikva Chinio, char ghi estis rigardata kiel la chiela cifero kaj taugis por reprezenti la chielon. En la Chiela Altaro de Pekino estas ronda teraso, sur kiu la imperiestro kultis la chielon per solena ceremonio. Tiu teraso havas tri etaghojn. Chiu etagho havas shtuparon el 9 shtupoj chirkaue. Meze de la supra etagho estas ronda shtonplato. La unua rondo chirkau ghi havas 9 shtonplatojn, la dua -18, la tria - 27, la kvara -36, la kvina -45, la sesa-54, la sepa -63, la oka -72, kaj la naua-81. Rimarkindas, ke la adiciitaj ciferoj senescepte estas "9". Rigardu: 1+8 = 9, 2+7 = 9, 3+6 = 9, 8+1 = 9. Tia projektado plene montras la ekstreman majestecon de la chielo kaj ankau tiun de la imperiestro. Eble multaj turistoj, fremdlandaj kaj enlandaj, vizitante la Chielan Altaron, ne rimarkis tiun mirindan projektadon.

    "10" estas perfekta ronda nombro. Sendube ghi estas aparte atentata de chinoj. La idiomajho "dek kompletecoj kaj dek beloj", kiu estas ofte uzata por laudi perfektan aferon au estajhon, sufichas por montri la valoron de tiu cifero.

    En la china lingvo trovighas la speciala cifero "wan" (dekmil). Anstatau la vorton "Vivu!" la chinoj huraas "wansui" (dekmil-jarighu). Kaj "wanfen" estas uzata por esprimi "ege" au "ekstreme", ekz.,"wanfen xiaoxin" signifas "ege singardema". Alia ofte uzata vortogrupo "wanzhong yixin" esprimas unuanimecon de la tuta popolo, char "wanzhong" signifas dekmilojn da popolanoj kaj "yixin" (unukore) signifas "unuanimecon".

    Por esprimi ian sencon, la chinoj ofte aplikas du diferencajn ciferojn kune, ekz., "du-tri vortoj" por esprimi tre mallongan parolon; "kvin-ses koloroj" signifas kolororichecon; "sep bushoj kaj ok langoj" esprimas, ke multaj personoj konkure parolas por prezenti siajn opiniojn; kaj "unu haro el nau bovoj" estas uzata por figuri tre malgrandan sumon au bagatelan aferon.

    En tiu chi artikolo mi prezentas nur tre malmultajn ekzemplojn rilate la specialan rolon ludatan de ciferoj en la china lingvo, ghuste kiel la idiomajho diras, ili estas nur "unu grajno en vasta maro". Tamen mi pensas, ke ili sufichas por komprenigi la legantojn, ke la chinoj jam kelkmil jarojn vivis en la mondo de ciferoj.