En la komenco
de la 20-a jc. naskighis la moderna china arkeologio, kies gravaj
eltrovoj ne nur reskribis la historion de la china nacio kaj
ech tiun de la homaro, sed ankau helpis serchi signojn de prauloj.
Ni konigas en du numeroj iujn gravajn arkeologiajn eltrovojn
multe influantajn en la 20-a jc.
LA
RUINO DE SHANG-DINASTIO: ChEFURBO ANTAU 3000 JAROJ
La
skribajhoj sur testudaj sheloj malkovritaj en 1899 inspiris
arkeologojn al prifosado de la ruino de Shang-dinastio, kies
eltrovo markis la naskon de la moderna china arkeologio.
Iun tagon
de 1899, s-ro Wang Yirong, fakulo pri studo de skribajhoj sur
antikvaj bronzajhoj kaj shtonaj objektoj, achetis en apoteko
de Pekino kontraumalariajn drogojn, inter kiuj estis pecoj de
testuda shelo, kaj li surprize rimarkis, ke sur ili legighas
nekonataj antikvaj vortoj. Jen la plej antikva skriba lingvo
de Chinio eltrovita. Post kiam la informo cirkulis, testudaj
sheloj ighis valora antikvajho. Por profitego komercistoj chiam
gardis kiel sekreton la lokon — Xiaotun en Anyang, Henan-provinco,
kie oni elterigis tiujn testudajn shelojn. Nur en 1908 arkeologoj
konstatis, ke Xiaotun estas la ruino de Shang-dinastio, kiu
silentis jam pli ol 3 000 jarojn.
De 1928 ghis
la printempo de 1937 chinaj arkeologoj 15-foje faris sciencan
prifosadon de la ruino, kies amplekso kaj sukceso estis grandaj
kaj metis bazon por la moderna china arkeologio. En 1939, du
jarojn post eksplodo de la Kontraujapana Rezistmilito, la prifosado
devigite chesis. En 1950 arkeologoj de la nova Chinio rekomencis
la prifosadon. Post entute pli-ol-70-jara prifosado la ruino
de Shang-dinastio kun areo de pli ol 30 kvadrataj kilometroj
finfine aperis antau ni. En la ruino, krom skribo sur testudaj
sheloj, estas ankau multaj aliaj valorajhoj: tomboj kaj kavoj
por kultado kaj por chevaloj kaj charoj. En ghia centro imponas
la ruinoj de imperiestra palaco kaj temploj, kie imperiestroj
kaj princoj kultis siajn prapatrojn. Tiuj ruinoj kaj historiaj
objektoj montras unuflanke la socian vivon antau 3 000 jaroj
kaj aliflanke la tiamajn civilizacion kaj teknologion. La granda
ding-o (kvarpieda ujo) Simuwu estis elterigita en la ruino de
Shang-dinastio en 1939. Char oni ne povis transporti ghin kaj
timis, ke ghi estos alproprigita de japanaj agresantoj, oni
denove enterigis ghin. En 1946 oni reelterigis ghin. Nun ghi
estas montrata en la China Historia Muzeo kiel trezoro.
DUNHUANG:
ARTA TREZOREJO EKSTERORDINARA
Mogao-kavernaro
en Dunhuang ighis arta sanktejo de religio pro tio, ke tie konservighas
mirinde multnombraj statuoj kaj freskoj faritaj dum la periodo
de la Nordaj Dinastioj (386-581) ghis Yuan-dinastio (1206-1368).
Laudire, se oni interligas la freskojn en Mogao-kavernaro, ilia
longeco superas 30 km. En 1900 oni hazarde malkovris sekretan
kavernon kun sennombraj antikvaj sutroj, broditaj bildoj, skribajhoj,
religiaj instrumentoj kaj aliaj valorajhoj. Tio faris grandan
sensacion. Jen naskighis nova fako en la mondo, t.e. Dunhuangologio.
Wang Yuanlu,
kiu fughis de Hubei al Gansu pro natura katastrofo, farighis
intendanto de Mogao-kavernaro. Matene de la 26-a de majo 1900,
kiam li forigis sablon de iu kaverno, subite muro skuighis kaj
fendighis: shajne kashighis interne sekreta kaverno. Li miris
kaj tuj fosis la kavernon. Ho! ghi estis plena de historiaj
objektoj. Tio estas kaverno de sutroj.
Tamen la
stulta Wang ne sciis, ke chiuj tiuj estas la plej brilaj kulturajhoj
de la antikva Chinio, kaj la putra registaro de Qing-dinastio
ne kapablis zorgi pri la eltrovo en malproksima dezerto, do
aventuristoj el Rusio, Hungario, Francio, Japanio kaj aliaj
landoj, kiuj venis lau informoj, achetis de Wang nekalkuleblajn
valorajn sutrojn, pentrajhojn kaj statuojn per tre malmulte
da mono. Unuvorte, ili posedis chion, kion ili povis transporti,
kaj restis nur netransporteblaj freskoj kaj skulptajhoj. Hodiau,
kiam fakuloj de la Dunhuang-a Instituto konsultas dokumentojn
pri Dunhuang, ili devas acheti de alilandaj muzeoj koncernajn
mikrofilmojn.
"PEKIN-HOMO":
PRAPATRO ANTAU 500 MIL JAROJ
En
la 2-a de decembro 1929 la unua kompleta kranio de "Pekin-homo"
malkovrighis en Zhoukoudian, sudokcidenta Pekino. Dank' al tio,
oni datis la homan originon antau 500 mil jaroj.
En sudokcidenta
Pekino staras malgranda kalkshtona monto. Shtonhakistoj ofte
trovis fosiliojn en sablo de grotoj kaj montfendoj. La lokanoj
vendis tiujn fosiliajn pecojn al apoteko. En 1926 alilandaj
fakuloj atestis, ke inter la fosilioj elterigitaj en 1923 estas
dento de praulo antau 500 mil jaroj, t.e. "Pekin-homo". En 1927
la China Instituto de Enketo pri Restadejoj kaj la hospitalo
"Harmonio" de Pekino subskribis en la nomo de Chinio kaj alia
lando interkonsenton pri sistema prifosado en Zhoukoudian. Monhelpis
la Fonduso Rockefeller.
Ch. la 4-a
posttagmeze de la 2-a de decembro 1929, kiam la suno subiris,
estis malvarme. Sub malhela kandellumo, subite iu laute kriis:
"Kio? Kranio!" Tio estas la unua kranio de "Pekin-homo" sensacianta
en la mondo.
La prifosado
en Zhoukoudian dauris ghis la 70-aj jaroj de la 20-a jc. Oni
eltrovis ses kompletajn kaj preskau kompletajn kraniojn kaj
grandan kvanton da fosilioj de homaj ostoj, inkl. de pli ol
40 skeletoj. Krome, multaj simplaj laboraj instrumentoj kaj
postsignoj de fajro-uzado estas valoraj por studo pri la prauloj
antau 500 mil jaroj. Ege bedaurindas, ke chiuj fosilioj eltrovitaj
dum la 20-30-aj jaroj perdighis dum la Pacifika Milito en 1941.
DINGLING:
GRANDIOZA SUBTERA PALACO
Sude
de Jundu-monto en Changping-gubernio de Pekino imponas la Dek
Tri Mauzoleoj de 13 imperiestroj de Ming-dinastio (1368-1644)
kun totala areo de pli ol 40 kvadrataj kilometroj. Chirkauitaj
de montoj kun pitoreska pejzagho, la mauzoleoj malsamas je amplekso
kaj lukseco, tamen ghenerale similas iliaj arkitekturaj aranghoj
kaj stiloj. El ili plej famas la mauzoleoj Changling kaj Dingling.
Maje de 1956, post sankcio de la centra registaro, ekis la prifosado
de la mauzoleo Dingling. La grandioza kaj mistera subtera palaco
estis malfermita.
En Dingling
oni malkovris grandan kvanton da raraj trezoroj. Krom la kadavroj
de imperiestro Wanli kaj liaj du edzinoj, trovighis ankau liaj
robo kaj krono kaj kronoj de liaj edzinoj. Sed dum la kultura
revolucio granda kvanto da historiaj objektoj, inkl. de la tri
kadavroj, estis forbruligitaj. Krome, pro manko de tauga metodo
konservi historiajn objektojn kaj mislaboro, iuj trezoroj estis
difektitaj. Ege maltrankvilaj pri tio, iuj fakuloj skribis al
la Shtata Konsilantaro pri protekto de la historiaj objektoj.
Poste, lau la ordono de chefministro Zhou Enlai, oni chesigis
la prifosadon de la mauzoleo Dingling.
MANCHENG:
JADAJ VESTOJ KAJ PALACAJ LANTERNOJ
En
Mancheng-gubernio je 20 km nordokcidente de Baoding staras monteto,
kiun oni nomas deantikve Monarka Mauzoleo. La lokanoj pretendas,
ke ili estas posteuloj de gardistoj de la tombejo, sed neniu
scias pli detale. En 1968 tiu antikva enigmo estis solvita en
shtonhakado.
La
prifosado de la mauzoleoj de Han-dinastio en Mancheng konis
plurajn altajn tajdojn. La grandeco de la subteraj palacoj kaj
multeco de la historiaj objektoj estis ekster la atendo de la
arkeologoj. La konstato montras, ke en la mauzoleo ripozas Liu
Sheng, la unua princo de la princlando Zhongshan de la Okcidenta
Han-dinastio (206 a. K. — 24 p. K.). Li regis 42 jarojn kaj
mortis en la jaro 113 a. K. Post prifosado de la mauzoleo de
Liu Sheng, historiisto Guo Moruo asertis lau la sepulta moro
de la Okcidenta Han-dinastio, ke norde de lia mauzoleo estas
tiu de lia edzino. Poste, ghuste en tiu loko oni trovis la mauzoleon
de lia edzino.
La
du mauzoleoj estis gigantaj kaj bone konservitaj kun klaraj
datoj kaj multaj historiaj objektoj. Tio estas granda afero
en la historio de la china arkeologio. Estas plej ghojiga, ke
inter la entombigitajhoj estis kelkaj raraj trezoroj: du bone
konservitaj, sed unuafoje malkovritaj vestoj faritaj el pli
ol 4 600 jadaj pecoj interligitaj per oraj fadenoj en totala
pezo de 1 800 g., kaj famaj elegantaj palacaj lanternoj, kiujn
palacaj servistinoj gracie tenas ambaumane. Krome, estas luksa
kaj eleganta incensujo. Chio tio pruvas, ke en la Okcidenta
Han-dinastio la metiarto jam atingis altan nivelon.