|
Antikve
en la Okcidenta Regiono estis 36 regnoj. La Silka Vojo trapasis
multajn el ili. Norde de Tianshan-montaro la loghantoj plejparte
vivis nomadisman vivon, do iliaj regnoj estis nomataj ankau
regnoj de migrantoj kaj sude de ghi la loghantoj, kiuj havis
fiksan loghejon sur oazo, plejparte sin okupis pri terkulturado,
kaj iliaj vilaghoj estis chirkauitaj de muroj kaj iliaj chefurboj
-- de muregoj, do oni nomis iliajn regnojn kun chirkaumurigitaj
urboj. Vojaghante lau la suda piedo de Tianshan-montaro, ni
vizitis ruinon de tieaj antikvaj urboj.
EN
ANTIKVA URBO JIAOHE
 La
regno Cheshi sidis sur terkrutajho chirkauita de 2 riveroj
kaj kun alteco de 30 m. Tie kushis la antikva urbo Jiaohe
je 10 km okcidente de la urbo Turpan. En ghi la difektitaj
palaco, temploj kaj loghdomoj, chiuj havas indighenan koloron
kaj ne perdis sian majestecon. Kiam mi piediris sur strato
profunde enkavighinta, ia mistero invadis min. Ghi venis el
post la dikaj muroj de la teraj domoj ambauflanke de la strato.
Ili staras dorse al la strato kaj la pasantoj ne povis vidi
kio estas ene. Marshante sola sur la strato kvazau en profunda
valo, mi chiam sentis, ke ie che la strato sin kashas io,
kaj vokis forkuri rapide, sed mi jam perdighis en tiuj inerkrucighantaj
kaj profundaj stratetoj. Mi pensis en mi: kion la invadantoj
povas fari, se ili eniros en tiujn stratetojn? Por konstrui
fortikigitan urbon, kiu okupis gravan pozicion en dezerto,
kaj al kiu mankis ligno kaj shtonoj, saghaj Cheshi-anoj elektis
tiun krutajhon chirkauitan de riveroj kiel naturan shirmilon.
Sur la krutajho ili konstruis
korton kaj faris kavernon kiel domon. Poste ili ramis la elfosita
terajhon che tegment-rando apud vojo, kaj tiel konstruighis
altaj kaj dikaj muroj.
La subtera
domo facile konstruebla estis varma vintre kaj malvarmeta
somere. Antikva libro diras, ke por shirmi kontrau varmego
la loghantoj de la fajrobaseno tegis la tegmenton per kreto
au fosis kavernon kiel dormejon. Chiuj komercistoj tranoktis
en tiaj subteraj dormejoj. En la urbo estis subtera templo
kaj preskau chiuj familioj havis teran altaron, el kio oni
povas imagi, ke siatempe religio furoris en la loko. Che la
pordego de la urbo trovighas profundaj maljunaj putoj.
Laudire sub la tero kashighas kanalo
30 m longa, kiu eble interligas tiujn putojn...
Antau
2.3 mil jaroj Cheshi-anoj vivis sude kaj norde de Tianshan-montaro.
Ili, lertaj en arkpafado, au pashtis brutojn au kulturis teron.
En la 2-a jc a.K. ili dividis sian regnon en kelkajn partojn
lau geografia situo. Jiaohe estis la chfurbo de la regno Cheshi.
Meze de la 5-a jc malamikoj atakis ghin, sed pro ghia fortikeco
ili uzis 8 jarojn por konkeri ghin.
La regno
Cheshi malaperis antau tre tre longe, tamen ghia ruino ankorau
imponas hodiau.
GAOCHANGBI
En la 1-a
jc a.K., kiam hunoj regis la Okcidentan Regionon, la Silka
Vojo malviglis. Por la sekureco de la Silka Vojo la kortego
de Han-dinastio (206 a.K. --220 p.K.) garnizonigis armeon.
Tiu urbo portis la nomon Gaochangbi.
En la 7-a
jc ghi farighis chefurbo, en kiu loghis regho kredanta je
budhismo. Kiam bonzo Xuanzang de Tang-dinastio (618-907),
kiu okcidenten vojaghis por peti sutrojn, estis preterpasanta
la lokon, la regho bonvenigis lin per kandeloj antau la pordego
de la urbo kaj sincere petis lin resti en la urbo, promesante,
ke chiu regnanoj farighos lian dischiploj kaj servos al li
dum lia tuta vivo. Sed la bonzo nur konsentis prediki unu
monaton en la urbo. Tie ni vizitis la ruinon de la halo, en
kiu predikis la bonzo. Lokanoj diris, ke chiufoje, antau ol
la bonzo faris predikadon, la regho kun incenso bonvenigis
lin al la halo kaj genuighis antau la publiko, por ke la bonzo
pashu sur lia dorso por atingi la predikseghon. Kiam la bonzo
adiauis la regnon, la regho donacis al li 30 frokojn, 100
taelojn da oro, 30 chevalojn kaj 25 servistojn kaj skribis
24 leterojn chiu kun silkajho kiel donaco al la reghoj de
24 regnoj, petante ilin doni oportunon al la bonzo por lia
trapaso de la regnoj.
Zhang Xiong,
kuzo de la regho, batalis 6 jarojn por defendi la Silkan Vojon.
En la eksponejo de antikvaj kadavroj en Urumqi ni vidis lian
kadavron, kvankam sekan, kun dikmuskola brusto, densaj barbo
kaj haroj, tre similan al kupra statuo.
La kadavroj
de Zhang Xiong kaj aliaj prauloj de Gaochangbi estas bone
konservitaj en la Astana Tombejo apartenanta al la tiamaj
Gaochangbi-aj regantoj kaj popolanoj. La tombejo estas rigardata
kiel subtera arkivo de la historio de Gaochangbi. Sur la plafono
de multaj tombokavoj estas silka bildo kun fighuroj de dio
Fuxi kaj diino Nuwa. Legendo diras, ke ili estas prapatroj
de la china nacio. La bildo figuras, ke ili, chirkauitaj de
la suno, luno kaj steloj, havas homan supran korpoparton kaj
drakan malsupran korpoparton kunvolvitan, kio signifas, ke
la kunigho de jin (femalo) kaj jang (masklo) naskas homojn
kaj chiujn aliajn estajhojn. Tia adoro al la gedioj estis
enkonduktia de generaloj kaj soldatoj el centra Chinio.
SHTONKAVERNARO
BOZKLIK
En la Okcidenta
Regiono trovighas ankau multaj shtonkavernaj temploj. Unu
el ili estas Shtonkavernaro Bozklik. Sin kashante en la Flamo-monto,
ghi servis kiel spirita hejmo de la antikvaj Gaochangbi-anoj,
sed jam de tre longe al ghi mankas bonzoj kaj pilgrimantoj.
Meze de
la 9-a jc huihu-oj el stepo en norda Chinio farighis regantoj
de Gaochangbi. Ili estis prapatroj de la ujguroj kaj kredis
je manihheismo. Ili faris manihheismajn kavernojn najbare
de Shtonkavernaro Bozklik, kiun Gaochangbi-anoj faris je 300
jaroj pli frue. Poste la regho petis persajn manihheanojn
fari predikadon, komprenigante, ke manihheanoj devas bonfari
kaj bonfarantoj levighos al paradizo post morto... Tiam manihheismo
farighis la regna religio kaj Gaochangbi -- centro de manihheismo
de la mondo.
Tamen 100
jarojn poste la regho de la regno Huihu konvertighis al la
budhismo, shanghis manihheismajn kavernojn en la budhismaj
kaj transformis la milbudhan shtonkavernaron en templon de
regha familio. Post tio aperis fresko pri kulto de regho kaj
reghedzino al Budho, kiu montras la reghon portantan robon
kaj botojn, kun tranchilo, silikfajrilo kaj kudriluo che la
talio. Kaj la tiamaj popolanoj
shatis arope viziti en printempo templojn en montaro kaj rajdante
arkpafi ion en signo forpeli chiajn malbonojn.
Che la
fino de la 13-a jc, sekve de prosperigho de islamismo en Gaochangbi
la milbudha shtonkavernaro iom post iom dezertighis. Kiam
ni vizitis ghin, en ghi restis tre malmultaj freskoj. La
prosperigho kaj dekadenco de la shtonkavernaro montras, ke
sur la antikva Silka Vojo diversaj kulturoj kaj kunfandighis
kaj koliziis. Iuj daure vivis kaj aliaj pereis.
SHTONKAVERNARO
KEZIR
Kuqa, je
700 km okcidente de Turpan, estis sidejo de la antikva regno
Qiuci. Ghi trovighis meze de la Silka Vojo. Kiam budhismo
enkondukighis de okcidento, oni komencis fosi tie shtonkavernojn
kaj tiu konstruado disvastighis orienten ghis centra Chinio.
La startpunkto estis la 1700-jara Stonkavernaro Kezir sur
la krutajho norde de Qiuci. En ghiaj 236 kavernoj estas freskoj
sume de 10 mil kvadrataj metroj.
Kompare
kun la budhofiguroj sur freskoj de Dunhuang, tiuj de Qiuci
estas multe malpli dikaj. Laudire,
antau budhigho Shakjamunio asketis, manghante herbojn kaj
nur unu rizgrajnon chiutage, kaj maldikighis kiel skeleto.
Tiel la malsata budho farighis idolo de budhistoj. Dancantaj
hindaj bodisatvoj kun pufaj mamoj kaj gracia talio montrighas
en freskoj de la shtonkavernaro de Qiuci. Laudire, ili kunfandis
arton de Grekio kaj ghainismon de Hindio. Ankau ghainismo,
kiu naskighis kune kun budhismo en la sama tempo, pledis por
asketismo, kaj unu el ghiaj sektoj opiniis, ke nur post kiam
oni komplete forlasas siajn proprajhojn, lia animo povas savighi.
Tial tiu sekto rigardis chielon kiel veston... La freskoj
rakontas, kiel tiu sekto konvertighis al budhismo.
Dank' al
la revigligho de la Silka Vojo, en Qiuci prosperighis agrikulturo,
komerco kaj metiindustrio. Tion figuras freskoj: komercistoj
kune kun siaj chevaloj sharghitaj per varoj foren veturas
per draka shipo; kamparanoj plugas per bovoj; fajencistoj
sidantaj surtere faras fajencajhojn... Chio
tio havas intimajn rilatojn kun la kulturo de centra Cinio.
Antau pli
ol 2 mil jaroj la regho de la regno Qiuci havis amikajn rilatojn
kun Han-dinastio. Tiam Xieyou, princino de Han-dinastio, edzinighis
al la regho de regno Wusun en la Okcidnta Regiono. Poste la
regho de la regno petis la manon de shia filino. Post sia
edzigho li plurfoje vojaghis al centra Chinio por montri sian
respekton al la imperiestro. Reveninte, li ekportis vestojn
de han-oj, konstruigis palacon en han-a stilo kaj importis
la ceremonion de Han-dinastio.
Dank' al
lia malferma politiko, Qiuci farighis prospera internacia
merkato de silkajhoj. En Qiuci kolektighis diverslandaj komercistoj.
Sogdoj el centra Azio ech starigis tie sian propran vilaghon.
Historia libro notas, ke
sogdoj manghigis mielon al sia filo post lia naskigho kaj
enmanigis al li gluajhon, dezirante ke li parolu dolche kaj
konservu monon bone, post kiam li farighos komercisto. Knabo
eklernis skribi en la agho de 5 jaroj, kaj kiam li sciis legi
kelkajn vortojn, oni lernigis al li komercon. Tial sogdoj
estis lertaj en komercado. Kiel perantoj tre spertaj, ili
viglis ech en malproksimo.
Kiel regno
de muziko kaj danco, Qiuci renomighis en la Okcidenta Regiono.
Tie famis muzika familio, kiu instruis en chiu generacio al
diverslandaj komercistoj ludi Qiuci-ajn muzikilojn. en la
shtonkavernaro trovighas bildoj kun figuroj de alilandanoj
kantantaj kaj dancantaj. Ili ludas au blovinstrumentojn de
centra Chinio au 5-kordajn instrumetnojn de Hindio au bivojn
de Persio. Ghuste en tiu
periodo la Qiuci-aj muziko kaj danco atingis la kulminon de
sia disvolvigho. Bonzo Xuanzang vojaghinta en pli ol 150 regnoj
diris: "La Qiuci-a muziko ludata per blov- kaj kord-
imstrumentoj plachas al chiuj regnoj." Antau 1.5 mil
jaroj Qiucia muziko estis enkondukita en centran Chinion kaj
vaste shatata. Laudire chiuj, kiuj audis tiun sonoran kaj
patosan muzikon, tiel ekscitighis, ke ili saltis, peidfrapis,
klakis per la fingroj, balancis la kapon... Tiu vigla danco
montrighas en freskoj de la shtonkavernaro.
Same kiel
la muziko kaj danco de Qiuci, ankau ghia shtonkaverna arto
montris la saghecon de diverslandaj artistoj. En la kaverno
n-ro 207 estas bildo: 2 viroj kun longaj haroj pendantaj malsupre
ghis la shultroj, tenante kolorilon en unu mano kaj penikon
en la alia, faras pentradon, starante sur la piedpintoj. Sub
iliaj piedoj estas la nomo de hinda pentristo en la Qiuci-a
lingvo. Kaj che fresko en
alia kaverno skribighas, ke pentristo el Sirio faris koloran
cirklon kiel signon, fininte tiun bildon.
|
