|
 Kosmonauto,
kiu iam estis sur la luno, diris, ke kiam li rigardis al la
tero de la kosmoshipo fluganta en la spaco, li vidis du konstruajhojn
sur ghi: la Chemara Digo de Nederlando kaj Granda Muro de
Chinio.
La konstruado
de la Granda Muro komencighis antau 2200 jaroj, en la periodoj
Printempo kaj Autuno kaj Militantaj Regnoj (770--221 a.K.).
Komence diversaj regnoj konstruis altajn urbomurojn por sin
defendi. Post kiam la Unua Imperiestro de Qin-dinastio unuigis
tiujn urbomurojn por rezisti kontrau atako de la nordaj hunoj.
Tio estas la Granda Muro 5000 km longa de Qin-dinastio, komencighanta
de Lintao (la nuna Minxian-gubernio de Gansu-provinco) en
okcidento kaj finighanta en Liaoning en oriento.
Por protekti
la Silkan Vojon imperiestro Wudi(140--88 a.K. sur trono) de
la Okcidenta Han-dinastio plene utiligis la Grandan Muron.
Li konstruigis alian parton de la Granda Muro, kiu komencighis
de la Koridora Regiono Okcidente de la Flava Rivero kaj, transirante
Wushaoling-monton, etendighis ghis la dezerto en Xinjiang.
Tio estas la Granda Muro de Han-dinastio. Post la 2000-jara
natura erozio la grandioza Granda Muro plejparte detruighis.
Post Qin
kaj Han chiuj dinastioj plilongigis kaj riparis la Grandan
Muron. La plej impona estas la Granda Muro plilongigita de
Ming-dinastio antau 400 jaroj. Ghi, 7000 km longa, startas
de Yalu-rivero en oriento, etendighas okcidenten kaj, kunligighinte
kun tiu konstruita en Han-dinastio, finighas che Jiayuguan-pasejo,
je 25 km okcidente de Jiuquan.
SERURO
DE LA SILKA VOJO
Gobio rughis
che la sunsubiro kaj la impona Jiayuguan-pasejo kvazau brulis.
Ankau la Granda Muro ambauflanke de la pasejo estis ore garnita.
Ghi etendighas ambauflanken: Sude ghi preteriras neghakvan
riveron che la piedo de Qilian-montaro kaj norde ghi sin krochas
al la krutajho de Heishan-monto kaj formas pendantan muron.
La Granda Mur ambauflanke de la pasejo, kiel giganta seruro,
defendas ghin sur la Silka Vojo 15 km larghan de sude norden.
Tie , kie
staras la kastelo Jiayuguan, antaue sternighis dezerto. Post
malfermo de la Silka Vojo la kortego de Han-dinastio metis
garnizonon tien kaj ne starigis kastelon. La kastelo Jiayuguan
kun areo de 34000 kvadrataj metroj aperis en 1372, kiam regis
Ming-dinastio. Ghi estis bone aranghita. Che la kvar anguloj
de la altaj chirkau-muroj staras gardoturoj. Generala oficejo,
muciciejo kaj grenejo trovighis en la interna parto chirkauita
de meza kaj ekstera partoj. En la interna parto cheval-irejo
kondukas al la muroj de la kastelo. La muroj estas 10 m altaj
kun largha supro por chevaloj kaj veturiloj. Oni diris, ke
la tiama arkitekto kalkulis la konstrumaterialojn ekzakte.
Post finkonstruigho de la muroj restis nur unu briko.
Fakte,
la kastelo Jiayuguan estas ankau majstroverko akustike. Se
oni frapis shtonon che murangulo interne de ghi, oni do audas
kvivitadon. Legendo diras, ke interne de la pordego iam vivis
paro da hirundoj. Foje, ili disighis pro forta vento en vojagho.
Kiam la virbirdo reflugis, la pordego de la kastelo jam fermighis.
Ghi, forte sopirante al siaj nesto kaj kunulino, frapis sin
kontrau la pordegon kaj mortis. La birdino, ege malghoja pro
tio, songhis, ke la virbirdo diris: "Iru frapi shtonon
che murangulo! Mi volas diri ion al vi." La legendo aludas
la sopiron de la malproksimaj garnizonantoj al la familia
kunvivado, tial antau chiu militiro ili venis tien por frapi
shtonon che mur-angulo kaj fari auguradon. Ili opiniis, ke
estas bonauguro audi hirundan kvivitadon.
RIGORA
GARDO-SISTEMO
La gardo-sistemo
por la pasejo Jiayuguan estis rigora. Tie mi vidis kupran
tali-insignon kun numero kaj la chinaj ideogramoj signifantaj
defendadon. Sur ghia dorso estas mulditaj vortoj: "Chiuj
garnizonantoj senescepte devas porti tiun chi atestilon. La
malobservanto estos punata. La pruntedoninto kaj pruntepreninto
estos same punataj." Loka Kroniko notas, ke siatempe
la shlosilo de la pordego estis tenata de oficiro. Chiutage
antau la fermigho kaj malfermigho de la pordego oni devis
hisi flagon kaj kanoni por montri la majestecon. Chiuj enirantoj
devis montri sian ateston kaj rajtis eniri nur post kiam civila
oficisto faris kontrolon.
Tiuj reguloj
estis faritaj ghuste por sekureco de la Silka Vojo. Same statis
la Granda Muro, kiu estis obstaklo por la hunoj, sed helpilo
por la komercistoj. En la senlima dezerto alarm-turo funkciis
kiel vojmontrilo kaj tranoktejo. Dank' al la garnizonantoj,
la homoj kaj varoj estis ekster danghero.
Jiayuguan-pasejo
rigardas okcidenten kun tri ideogramoj Cheng Yuan Men sur
la tabulo de la turo, kiuj signifas "bonvenon al malproksimaj
gastoj". En Ming-dinastio la registaro difinis, ke por
alilandaj diplomatoj manghado kaj noktado en Chinio estis
senpagaj. Kaj oficistoj de diversaj postiljonaj stacioj devis
akompani ilin ghis la chefurbo. La registaro rekompencis tiujn
diplomatojn per objektoj multe pli valoraj ol ties donaco.
Tial alilandaj komercistoj shajnigis sin diplomatoj tributantaj
al china suvereno. En Chinio ili achetis multe da silkajhoj,
teo kaj porcelanajhoj kaj transportis ilin al sia patrio por
negoco.
La Granda
Muro estis konstruita en la tempo, kiam oni uzis pikarmilojn
en la milito, tamen kiam finkonstruighis Jiayuguan-pasejo,
en Chinio oni jam uzis pluvon. Chiufoje, kiam malamikoj sin
direktis al la pasejo, la garnizonantoj batalis kontrau ili
per blun-derbuzonj.
ALARMA
RETO
La lignaj
slipoj elterigitaj en Juyan notas, ke sur la Granda Muro po
2.5 km estas malgranda alarm-turo, po 5 km granda alarm-turo,
po 15 km fortikajho kaj po 50 km kastelo. Tio estas reto por
milita defendo, en kiu oni komunikis militinformojn per fumo
kaj fajro. Jiayuguan-pasejo kiel kastelo estis la lasta alarm-turo
en la reto.
La grandaj
kaj malgrandaj alarm-turoj estis faritaj el leuso, kun mallargha
supro kaj largha bazo. Interne de granda alarm-turo estas
terdomo, kiu povas enteni 20-30 homojn. Che la alproksimigho
de malamikoj oni faris fajron nokte kaj bruligis lupan fekajhon
por doni fumon tage. La alarm-turoj devis stafete komuniki
informojn kaj neniel prokrasti tion. Tiu metodo aperis unue
en la Okcidenta Zhou-dinastio ( la 11-a jc--771 a. K.). Kompreneble,
la komunikado estis multe pli rapida ol tiu farita chevalrajde.
Imperiestro Wudi siatempe fondis komandan centron sur Gangquan-monto,
nordokcidente de Xi'an, de kiu komencighis la Silka Vojo,
por rigardi fumon kaj fajron, doni ordonojn kaj fari komandadon.
Dum mia vizito mi vidis sennombrajn alarm-turojn. Sur la monto
Wushaoling multaj alarm-turoj konstruitaj en Han-dinastio
jam ruinighis.
Fortikajho
kun kompletigitaj militekipajhoj estas malpli granda ol kastelo.
De ghi dependas la proksimaj alarm-turoj grandaj kaj malgrandaj.
En strategie gravaj lokoj che la Granda Muro proksime de Jiayuguan-pasejo
estas multaj fortikajhoj kun loghejoj, tenejoj kaj staloj
kaj ekster ili estas kampoj, kanonejoj, soldato-trejnejoj
kaj temploj. Je 20 km okcidente de la pasejo trovighas la
fortikajho Shuangjingzi, kiu estas destinita por defendi la
pasejon. Tuj che levigho de fumo kaj fajro la garnizonantoj
ekagis al batalo. Oni diris, ke en la fortikajho jam estis
dekoj da putoj, kiuj lokighis unu kontrau alia. En unu puto
estis akvo kaj en la alia ne. La tieaj garnizonantoj cherpis
akvon el la veraj putoj. Kiam ili retirighis de la loko, ili
do kamuflis ilin kaj lasis malkovritaj nur la falsajn. Tiammaniere
ili senigis la malamikojn je akvoprovizo. En la komenco de
la 20-a jc transloghighis tien 60 familioj. Poste la loko
farighis tranoktejo de komercistoj. En 1918 preterpasanto
trovis, ke tie estas nur du kabanoj kaj unu malmobilizita
militisto. Li vivtenis sin per vendado de teakvo. Nun tie
verdas kvietaj kampoj, sur kiuj dissemighas vilaghoj.
TERKULTURANTOJ-GARNIZONANTOJ
En la militaj
tagoj la garnizonantoj batalis kaj en la pacaj ili terkulturis.
Lasi la garnizonantojn terkulturi en la pacaj tagoj estis
unu el la strategie gravaj politikoj difinitaj de imperiestro
Wudi por protekti la Silkan Vojon kaj tiun politikon praktikis
chiuj postaj dinastioj. Oni nomis la garnizonantojn en la
Koridora Regiono Okcidente de la Flava Rivero terkulturantoj-garnizonantoj.
Kaj tiuj
terkulturantoj garnizonantoj faris patroladon, terkulturadon
kaj bataladon en rotacio.
En Han-dinastio
oni sternis tavolon da subtila sablo sur tero interne de la
muro kaj en trancheo, por ke oni trovu spurojn de tiuj, kiuj
sekrete transiris la landlimon. Patrolado estis tasko farenda
chiutage por la garnizonantoj. Kiam la garnizonantoj de najbaraj
alarmturoj renkontighis che la komuna limo, ili devis fari
detalan noton respektive sur la atesto de la najbaraj kolegoj,
por ke chi tiuj transdonu ghin al sia superulo. Tamen, kelkaim
okazis neeviteble io neatendita. Mi legis sur ligna slipo
de Han-dinastio: Pro shirmo de arboj generalo de iu garnizono
ne klare vidis la signalon de la kontraua alarm-turo. Li sendis
oficiron informighi pri la afero. Kaj la oficiro falis en
malamikan embuskon kaj estis kaptita de la hunoj post akra
batalo.
Krom terkulturado,
la garnizonantoj faris ankau fishkaptadon, pashtadon, konstruadon
de trancheoj, arbohakdon kaj kolektadon de lupa fekajho. Hodiau
tie ankorau videblas kelke da fosiliaj arbobranchoj.
En la chiutaga
vivo helpis lote elektitaj edzinoj de iuj terkulturantoj-garnizonantoj.
Ili preparis manghajhojn por la garnizonantoj, flikis kaj
lavis iliajn vestojn. En iuj ruinighintaj alarm-turoj chinaj
arkeologoj trovis ne nur terliton kaj stovon, sed ankau virinajn
kapornamajhojn kaj infanajn ludilojn.
Sur ligna
slipo elterigita en fortikajho legighas teksto pri takso de
oficiro pri soldatoj: "Je la 6-a de la kvara monato lau
la china lunkalendaro tifo atakis Meng Qing soldaton de la
unua alarm-turo." Fakuloj opiniis, ke tio estis eble
registro pri laboro de la soldatoj. Alia slipo tekstas pri
nombro de postiljonaj chevaloj. La ok inversigitaj literoj
T markas ok postiljonajn chevalojn.
La garnizonado
en la Koridora Regiono Okcidente de la Flava Rivero garantiis
sekurecon de la Silka Vojo kaj ankau akcelis la prosperon
de la tiea ekonomio.
ELTERIGITAJ
FRESKOJ
Nordoriente
de Jiayuguan-pasejo kushas pli ol 1400 tomboj, konstruitaj
inter 220--420, kun buntaj kaj enhavorichaj freskoj en tombaj
chambroj, kiuj spegulas la socian vivon de la loghantoj en
la Koridora Regiono Okcidente de la Flava Rivero en la antikveco.
Ili temas pri terkulturado, chasado, pashtado, kuirado, festeno,
vinfarado, tualetado, vojagho ktp. Tie estas pluraj freskoj
pri kulturado de morusarboj kaj bredado de silkraupoj. En
la freskoj virinoj plukas morusfoliojn, knaboj forpelas birdojn
por protekti la morusarbojn, amikoj ludas muzikilojn kaj dancas
en morusarbaro. Sur suda muro de grandioza tombo estas freskoj
pri silkraupaj kokonoj, silko kaj silkajhoj. Krome, estis
elterigitaj ankau silkajhoj kun diversformaj bildoj, pasamentoj,
mamzonoj, jup-zonoj kaj rughaj atlasaj shuoj. Analizinte tion,
chinaj arkeologoj konkludis, ke en la Koridora Regiono Okcidente
de la Flava Rivero oni komercis entrepreni bredadon de silkraupoj
almenau en la 3-5-a jc, kiam china silko senchese transportighis
okcidenten. Antau la unua jarcento europanojn, kiuj neniam
vidis silkan produktadon, tiklis interesaj rakontoj pri silka
produktado. Iuj diris: "Silko kreskas sur arboj. Oni
prenas ghin de sur la arboj, trempas ghin en akvo, antau ol
fari silkajhon." Aliaj diris, ke la silkraupoj similas
al araneoj, kiuj shpinas reton sub arboj. Araneoj havas ok
krurojn, kaj ankau la silkraupoj tiom da kruroj. Estis ankau
aserto, ke silko kreskas el la tero... Poste europanoj veturis
al Chinio kaj de ghi transportis silkon al Europo. Eble ghuste
tio akcelis la disvolvighon de la silka produktado en la regiono.
Tamen pro klimata shanghigho la tiea silkraupa produktado
ne dauris plue.
En la vilagho
Huangcaoying sub Jiayuguan-distrikto ni vidis tri maljunajn
morusarbojn. Vilaghanoj diris: "Che ni restas nur tiuj
tri maljunaj arboj. Ili vivis jam plurajn jarcentojn. Ni ne
estas certaj, en kiu dinastio ili estis plantitaj. Junie kaj
julie ili donas abundajn fruktojn..."
Antaue
la vilagho estis garnizonejo kaj multaj vilaghanoj estas posteuloj
de la terkulturantoj-garnizonantoj.
|
