|
 Parolante
pri Xi'an, la komenco de la Silka Vojo, ni ne povas forgesi
la Unuan Imperiestron de Qin-dinastio kaj la terakotajn militistojn
kaj chevalojn de lia mauzoleo. Chi tie ni nomas ilin gvardio
sur la vojo ja kun iom da arbitreco, char ili aperis multe
pli frue ol la malfermigho de la Silka Vojo, kaj mia titolo
estas nur alegoria.
Fakte,
en la longa tempo post sia malfermigho la Silka Vojo plurfoje
detruighis pro naciaj militoj kaj aliaj kauzoj. Por refunkciighi
la vojon kaj defendi la sekurecon de la chinaj kaj alilandaj
komercistoj kontribuis multaj militistoj en la historio. Ili
estis gvardianoj de la vojo en la vera senco de la vorto.
La plej fama el ili estis Ban Chao (32-102) de la Orienta
Han-dinastio kaj la de li gvidata tachmento.
Kiajn rilatojn
la terakotaj militistoj kaj chevaloj de la mauzoleo havis
kun la Silka Vojo efektive. Ghuste
por tio, ke ili aperis pli frue ol la malfermigho de la Silka
Vojo, ili do povis rigardi la shanghighojn de la vojo kaj
gardi ghin en la alia mondo. Tiusence oni povas nomi ilin
gvardio de la Silka Vojo.
LA
MONDSKUA ARKEOLOGIA ELTROVO
En la china
historio Ying Zheng, t.e. la Unua Imperiestro de Qin-dinastio,
estis ambicia suvereno. Li surtronighis en la agho de 13 jaroj.
En 10 jaroj li konkeris la aliajn 6 regnojn, unuigis Chinion
kaj fondis la unuan centralizisman feudan dinastion Qin (221-206
a.K.) en la china historio.
Nelonge
post sia surtronigho, Ying Zheng komencis konstruigi por si
mem mauzoleon che la piedo de Lishan-monto, oriente de la
nuna Xi'an. 720000 homoj partoprenis la konstruadon, kiu dauris
37 jarojn. Historiaj libroj notas, ke sur la mauzoleo estis
haloj, dormohaloj, turoj, pordegoj kaj muroj internaj kaj
eksteraj. Ili estis ekstreme luksaj. Subtere estis ne nur
palacoj kaj sidlokoj de la korteganoj, sed ankau multaj trezoroj.
Tie estis riveroj kaj lagoj el hidrargo. La mauzoleo estis
ekipita per multaj kashitaj sagpafiloj kontrau shtelistoj.
Kauze de
militaj tumultoj, natura erozio kaj homa detruado, jam antau
longe malaperis la surteraj konstruajhoj de la mauzoleo. Kaj
la tombo, origine kun alto de 115 m kaj perimetro de 2000
m, nun altas 76 m kaj ghia perimetro estas 1250 m.
Oni diris,
ke antaue, kiam kamparanoj tie fosis puton au konstruis tombon,
ili ofte vidis "monstron", kiu kauzis au subitan
disfalon de la tombo au subitan elcherpighon de la putakvo.
Foje la "monstro" ech staris sur la putmuro, kun
larghe malfermitaj okuloj kvazau rigardantaj la shvitantajn
laborantojn. Marte de 1973, kiam Yang Zhifa, kamparano de
Xiyang-(Shjijang)- vilagho, Lintong-gubernio, kaj aliaj 5
personoj fosis puton je 1500 m for de la mauzoleo, ankau ili
vidis la "monstron". Surbaze de tio, chinaj arkeologoj
malkovris grandan nombron da terakotaj militistoj kaj chevaloj
subtere de la mauzoleo. La malkovro elektris la mondon. Vizitinte
ilin, s-ro Chirac, chefministro de Francio, diris, ke tio
estas la 8-a miraklo de la mondo.
GRANDIOZA
SUBTERA LEGIO
La terakotaj
militistoj kaj chevaloj de la mauzoleo trovighas en 3 kavoj.
La kavo n-ro 1 estas jam prifosita kaj oni nun prifosas la
kavon n-ro 2. Mi venis en la eksponejon kaj suriris la observejon
de la kavo n-ro 1. Estis mirinde, ke la vizitantoj, gajaj,
en la vestiblo, subite farighis seriozaj sur ghi. En la loko
je 5 m profunda sub la tersurfaco imponas la majesta formacio:
La avano konsistas el 3 horizontalaj linioj, po 68 militistoj
por chiu linio, kun pafarko en la mano kaj sagujo sur la dorso.
Tuj post ili estas infanterianoj, 6 militaj charoj kaj 38
kolonoj.
Tio estas
grandskala kaj bone aranghita formacio el avano, ariero, chefa
tachmento, aloj, infanterio kaj charoj. La militistoj chiuj
marshas kun la vizagho al la oriento. La militistoj kaj chevaloj
estis faritaj lau la formo kaj grandeco de veraj homo kaj
chevalo. Ili portas kun si verajn armilojn. Chio chi faras
la halon kun 16000 kvadrataj metroj impona kaj prezentas la
militan potencon de Qin-dinastio.
Mi atente
observis la formacion per binoklo kaj vidis, ke chiuj militistoj
estas fortikaj, versimilaj, viglaj kaj faritaj strikte lau
proporcio de la homkorpa strukturo. Ili havas diversajn mienojn,
Iuj fikse rigardas antauen, aliaj meditas kun la kapo klinita.
Chu en militista robo, chu en kiraso, ili estas similaj al
veraj homoj. Videblas ech iliaj lipharoj, lachoj kaj steboj.
S-ro Yuan
Zhongyi, direktoro de la Muzeo de la Terakotaj Militistoj
kaj Chevaloj de Qin-dinastio kaj gvidanto de la arkeologia
trupo, diris al mi, ke post esploro oni konstatis, ke la terakota
legio nombras entute pli ol 7000 militistojn kaj chevalojn
kun ch. 100 charoj, sed ghis nun oni elterigis nur ch. 1400.
Oni elterigis ankau grandnombrajn armilojn, inkl. de 2 spadoj,
kiuj ankorau brilas kaj tre akras post pli ol 2000 jaroj subtere.
DELIKATAJ
KUPRAJ ChAROJ KAJ ChEVALOJ
Auguste
de 1978, sperta arkelogo Cheng Xuehua, gvidante tachmenton,
faris prifosadon ambauflanke de la tombo. Tachmentano Yang
Xude prifosis la teron per tradicia borilo Luoyang- shpato.
Li enigis la shpaton je 7 m sub la teron kaj tiam li ne povis
eligi ghin. Li do ligis shnuron al sia talio kaj forte eltiris
la shpaton. Li vidis metalan brilajhon en grandeco de dikfingro
eligitan kune kun tero sur la shpato. S-ro Cheng Xuehua pririgardis
ghin kaj konstatis, ke tio estas orajho simila al ornamajho
sur chevala kapo.
Post tio
ili faris dauran prifosadon kaj fine konstatis, ke la loko
estas inter la mauzoleo kaj interna urbomuro. Tie estas kashitaj
6 kupraj charoj kaj chevaloj ornamitaj per oro kaj arghento.
Oni opiniis, ke tie estas stalo de la subtera imperiestra
palaco. Nun oni jam elterigis 2 el la 6 charoj.
En la
suda eksponejo mi vidis la kuprajn charojn kaj chevalojn,
duone grandajn kiel la veraj. Unu el ili estas restituita
kaj la alia reproduktita. Jen antau ni aperis 4 fortikaj blankaj
chevaloj kun orbrilaj jungajhoj. Sur la interna kaj ekstera
flankoj de la charoj estas kolore desegnitaj drakoj kaj feniksoj
dancantaj en nuboj. La ovalaj tegmentoj de la charoj estas
konveksaj kaj aludas la firmamenton. Sur la unua charo staras
veturigisto kun longa spado che la talio kaj sur la dua genue
sidas veturigisto rigardanta antauen kun rimeno en la mano.
La charoj kaj chevaloj sur la blanka fono estas farbitaj verde,
blue, purpure, nigre kaj rughe kaj ornamitaj per orajhoj kaj
arghentajhoj.
Rigardante
la kuprajn charojn kaj chevaloj, mi nature rememoris aliajn
koncernatajn vizitindajhojn. Mi informighis, ke en la antikva
urbo Xianyang (Shjanjang), proksime de Xi'an, oni elterigis
kunentombigitajn argilajn rajdistojn kaj chevalojn, faritajn
antau la unuigo de Chinio far Qin-regno kaj pli antikvajn
ol la terakota legio. Chinaj arkeologoj konstatis, ke ili
estas la plej antikvaj argilaj rajdistoj kaj chevaloj trovitaj
ghis nun en Chinio. Kvankam ne delikataj nek imponaj, kiel
la terakota legio, tamen ili estas tre valoraj por esplori
la terakotan legion. Historiaj libroj notas, ke Qin-regno
donis grandan atenton al bredado de chevaloj. En la lasta
periodo de Militantaj Regnoj (475-221 a.K.) la regno havis
pli ol milionon da militistoj, mil militajn charojn kaj dekmil
chevalojn. La malkovro de la argilaj rajdistoj kaj chevaloj
ja atestis tion. Iuj fakuloj opiniis, ke lau la formo iuj
el la elterigitaj rajdistoj similas al fremduloj. Tio signifas,
ke inter la rajdistaj trupoj de Qin-regno jam trovighis membroj
de alia nacio. Se tio estas vera, do la malkovro havas gravan
signifon ne nur por studi la originon de la terakota legio
kaj chinan skulpturan historion, sed ankau por studi la armeajn
specojn kaj nacian kunfandighon.
Preskau
samtempe kun la malkovro de la argilaj rajdistoj kaj chevaloj,
en la kavo n-ro 2 de la terakota legio de Qin-dinastio estis
elterigita kalesho tirata de 4 chevaloj. S-ro Yuan Zhongyi
diris al mi, ke ghenerale en chiu charo estis 3 militishalo
konsisitas el A-formaj shtalaj framoj. Samkiel tiu de la kavo
n-ro 1, ghi havas observejon, pli vastan ol tiu de la antaua.
Tie ne estas montrataj elterigitaj objektoj, sed prezentighas
vasta prifosejo. Kiom da milistoj kaj chevaloj ankorau kashighas
sub la tegmento? Kiaj do ili estas? Kia diferenco estas iner
ili kaj la formacio de la kavo n-ro 1? La enigmoj faris la
prifosejon pli mistera por la vizitantoj.
Oni trovis
la kavon n-ro 2 en 1976, sed ghia prifosado komencighis marte
de 1994. Ghia surfaca tero estis jam forigita. Iu laboranto
diris al mi, ke la arkeologia trupo forportis entute dekmil
kubmetrojn da tero de la prifosejo 6000-kvadrataj metroj kaj
elterigis 70 argilajn chevalojn kaj rajdistojn, pafantajn
starante au surgenue. Oni decidis prifosi la lokon ghis la
fundo de la kavo kaj retigi plejparton de la trabotegmentita
ruino por esplorado kaj rigardado
En la prifosejo
mi vidis, ke laborantoj portas teron eksteren kaj arkeologoj
brosas argilajn figurojn. Multaj el ili serioze difektighis,
tial la arkeologoj devas fari riparadon. La riparado ja ne
estas facila. Oni diris al mi, ke la kuprajn varon kaj chevalojn
konsistigas 3000 pecoj entute, sed che ilia elterigho oni
trovis entute pli ol 1000 disrompitajn pecojn, kaj plie, ili
deformighis en 480 lokoj. La kupraj charo kaj chevaloj estas
remuntitaj de teknikistoj.
Multaj
argilaj figuroj estas nekompletaj. La eksponataj militistoj
en la kavo n-ro 1 plejparte estas glue remuntitaj el dekoj
kaj ech cento da pecoj. Oni povas diri, ke la chinaj arkeologoj
estas altnivelaj en riparado. Kompreneble, ili havas teknikajn
mankojn en protektado de historiaj objektoj. S-ro Yuan Zhongyi
kun bedauro diris al mi, ke che la elterigho la argilaj figuroj
estis belkoloraj, tamen iom poste ili perdis sian brilan koloron.
BAN
CHAO -- BRAVA PROTEKTANTO DE LA SILKA VOJO
Se oni
insistus, ke sur la Silka Vojo estas gvardio, do ghia estro
estus Ban Chao en la Orienta Han-dinastio.
Kiam mi
vizitis la templon Famen en Fufeng-gubernio, mi deziris viziti
la naskolokon de Ban Chao, sed tempo ne permesis kaj mia deziro
ne realighis. Laboranto de la muzeo diris al mi, ke jam en
sia infaneco Ban Chao estis amibicia kaj oratora. Pro malricheco
kiel dungito li devis kopii dokumentojn por shtata oficejo
por vivteni sin kaj sian patrinon. Tio tame ne katenis lian
ambicion. Foje, li jhetis la penikon teren kaj diris kun suspiro:
" Mi, viro, devas lerni de Zhang Qian kaj fari meritojn
por la lando." Li do decideme alighis al la armeo.
Tiam la
hhunoj, unu el la nacimalplimultoj de norda Chinio, invadis
Okcidenton kaj la Silka Vojo, malfermita de Zhang Qian, estis
detruita. La kortego de la Orienta Han-dinastio decidis remalfermi
la vojon. Tiu historia misio falis sur shultrojn de Ban Chao.
En la jaro
73 p.K., lau la ordono de la kortego Ban Chao, komandante
36 subulojn, iris al Okcidento. Ili unue atingis la regnon
Shanshan che la suda linio de la Silka Vojo. la regno estis
nepre trairata loko por atingi Pamiron tra Tarim sur la Silka
Vojo. Ghi estis strategie grava loko por superregi Okcidenton
kaj en multaj jaroj Han-dinastio kaj hhunoj militis por okupi
la lokon. Komence la regho
de Shanshan montris grandan gastamon al Ban Chao kaj liaj
subuloj, sed poste lia sinteno shanghighis. Ban Chao tuj konsciis,
ke tion kauzis timigo fare de la senditoj de la hhunoj. Li
do decidis mortigi la chefon de la senditoj, kiu gvidis trupon
dekkelkoble pli grandan ol tiu de Ban Chao. La venko de Ban
Chao nuligis la skrupulon de la loka regantaro kaj sekve de
tio la regnoj Shanshan, Yutian kaj Shule forpelis la hhunajn
oficistojn kaj denove starigis amikajn rilatojn kun la Orienta
Han-imperio.
2 jarojn
poste, hhunoj denove direktis lancopinton al tiuj regnoj.
Senhelpa, Ban Chao dronis en danghera pozicio. La kortego
de Han-imperio permesis al li reveni al la chefurbo Luoyang,
tamen la tieaj popolanoj ne lasis lin foriri. En Yutian oni,
tirante la chevalon de Ban Chao, diris kun larmoj: "Vi,
la sendito de Han-imperio, estas intima al ni, samkiel niaj
gepatroj, kaj vi neniel devas forlasi nin." La sincereco
de la popolanoj kortushis Ban Chao, li do svingis vipon en
la aero kaj decidis resti tie.
Ban Chao
ekfunkciis kiel sendito de la kortego en la agho de 40 jaroj
kaj revenis al la kortego en la agho de 70 jaroj. Dum la 30
jaroj li funkciis kiel diplomato de Han-imperio en la okcidentaj
regnoj, venkis sennombrajn malfacilojn kaj faris gravajn kontrubuojn
por la sekureco de la Silka Vojo kaj intershangho de ekonomio
kaj kulturo inter Chinio kaj aliaj landoj. Ghuste pro tio
oni memoras lin ech post jarmiloj.
TURISMA
LOKO EN OKCIDENTA ChINIO
Xi'an famas
pro la terakota legio de Qin-dinastio kaj chiujare altiras
al si multajn turistojn.
Ghi estis
la chefurbo de 11 dinastioj. Krom la terakota legio, tie trovighas
ankau multaj aliaj historiaj objektoj. la malkovro de la terakota
legio faris sensacion en la mondo kaj farighis granda movforto
por akceli la turisman aferon de la urbo. En 1986 Xi'an estis
honorita kiel unu el la 4 famaj tristmaj lokoj de Chinio.
Nun tie servas altklasaj hoteloj, kiuj povas akcepti 1.2 milionojn
da turistoj chiujare. La disvolvigho de la turisma afero starigis
novan "silkan vojon" -- vojon de amikco inter Chinio
kaj aliaj landoj.
|
