|
 Antau
la sunlevigho la urbo Xi'an estis vualita de maldensa nebulo.
De la urbomuroj audighis pashbruoj de korpo-ekzercantaj urbanoj
kaj bicikla tintado. Kaj la vigla tago de la antikva urbo
shajne komencighis tie.
La sceno
vekis che mi la imagon pri la antikva urbo Chang'an antau
1000 jaroj: Stratoj dense krucighas, butikoj staras unu apud
alia, homfluoj bruas surstrate, en butikoj de silkajhoj oni
elektas diversajn varojn, en hoteloj nacimalplimultaj virinoj
dancas gracie... Subite audighas kamela tintado. Per rigardo
oni sekvas la karavanon, kiu direktas sin okcidenten sur la
longan Silkan Vojon.
RUINO
DE LA URBO
Mi informighis,
ke nun ankorau videblas ruino de la urbomuro de Chang'an,
la chefurbo de la Okcidenta Han-dinastio (206 a.K. --25 p.K.).
Chang'an funkciis kiel komenco de la Silka Vojo. Mi do decidis
viziti la ruinon.
La urbo
Chang'an situis sur Longshouyuan-altebenajho, nordokcidente
de Xi'an, la chefurbo de la nuna Shaanxi-provinco. Tie sur
la vasta komparo ne vidighas bonordaj stratoj nek altaj domoj.
Nia auto rampis sur malglata
vojo, postlasante striojn da polvo.
"Ni
jam venis en la ruinon de la urbo de la Okcidenta Han-dinastio.
Ghi kovras entute 35 kvadratajn kilometrojn. Chi tie estas
malpermesate konstrui domojn," diris al mi arkeologo
s-ro Wang.
Post kelkaj
minutoj la auto venis en Mazhai-vilaghon. Antau ni aperis
du ekranmuroj, kiuj baris al mi la rigardon. Che murangulo
staras steleo kun surskribo "Ruino de Chang'an de Han-
dinastio". Wang diris al mi, ke tio estas la suda muro
de la urbo. Mi iris proksimen kaj vidis, ke la tero estas
flava. Mi frapis ghin per fingro kaj trovis, ke la muro estas
fortika kiel shtono. Mi grimpis sur ghin kaj vidis, ke la
bone konservitaj suda kaj orienta muroj sin etendas malproksimen.
Wang diris
al mi, ke en Han-dinastio en la urbo estis tri grandaj konstuajharoj,
t.e., la palacoj Changle, Weiyang kaj Jianzhang. En la palaco
Weiyang estis granda silkajh-farejo, destinita por produkti
kaj tinkturi altklasajn silkajhojn por la imperiestra familio.
BONE
KONSTRUITA URBO
Post pluveto
mi vizitis la Historian Muzeon de Shaanxi.
En la muzeo
mi sentis min kvazau en la historia galerio. La tieaj antikvaj
bronzajhoj, faritaj en la dinastioj Shang kaj Zhou (la 17-a
jc-256 a.K.), grandioza legio de terakotaj militistoj kaj
chevaloj, sagoj kaj spadoj de Qin-dinastio (221-206 a.K.),
tegoloj kaj shtonaj skulptajhoj de Han-dinastio, trikoloraj
fajencajhoj, orajhoj, arghentajhoj kaj mauzoleaj freskoj de
Tang-dinastio (618-907) reaperigis siatempan prosperon.
La eksponataj
brilaj moneroj romanaj, persaj kaj japanaj, kaj elterigitaj
medikamentoj bone konservitaj pli ol 1000 jarojn montras la
ekonomian intershanghon iner Chinio kaj Okcidento siatempe
kaj vekas rememoron pri la Silka Vojo en la antikveco.
Laboranto
de la muzeo diris al mi, ke la urbo Chang'an konsistis el
tri partoj, nome, imperiestra urbo, registara urbo kaj ekstera
urbo, kun totala areo de 81.8 kvadrataj kilometroj, 2-oble
pli granda ol tiu en Han-dinastio kaj 7-oble pli granda ol
tiu en Ming-dinastio (1368-1644). La imperiestra urbo situis
alte, kio simbolis, ke la imperiestra povo estas plej alta.
En la registaraj oficejoj. En la ekstera urbo etendighis 11
stratoj nord-sudaj kaj 14 stratoj orient-okcidentaj, kiuj
dividis la urbon en 108 kvartalojn, kie estis temploj, loghdomoj
de aristokratoj kaj ordinaraj urbanoj. Metiejoj kaj vendejoj
trovighis chefe en la orienta kaj okcidenta distriktoj. Zhuque,
la plej longa strato en la urbo siatempe, estis 155 m largha,
sed en la sama tempo la plej largha strato de Romanio estis
nur 12 m. En Chang'an vivis pli ol miliono da loghantoj. Ghi
estis la urbo plej bone projektita en la china historio kaj
la plej granda urbo en la mondo siatempe. S-ro Li Wei, vicdirektoro
de la muzeo, diris al mi, ke tiam Chang'an estis staplejo
de silkajhoj el diversaj lokoj de Chinio. Tiam laboris en
la urbo pli ol 700 teksistoj kaj brodistoj speciale por la
imperiestraj familianoj.
EKSTER
KAIYUAN-PORDEGO
Chan'an
havis 12 urbopordegojn. Kaiyuan, ekirpunkto de la Silka Vojo,
estis unu el ili. Antau pli ol 10 jarcentoj fama bonzo Xuanzang
eliris el la urbo ghuste tra ghi kaj komencis sian longan
vojaghon al Hindio por pilgrimado. Multaj alilandaj diplomatoj,
intelektuloj kaj komercistoj eniris Chang'an tra tiu chi pordego.
En iu hela
tago mi vizitis ghin. Tie estis grupo da gigantaj shtonaj
skulptajhoj: karavano el 13 kameloj, 2 chevaloj kaj 6 homoj.
Sur la bestoj estis granda pakjhoj de silkajhoj. Che la fronto
de la karavano staris okcidenta komercisto kun alta nazo kaj
profundaj orbitoj.
Oni diris
al mi, ke en Tang-dinastio la mejloshtonoj markis, ke la distanco
inter Kaiyuan-pordego kaj la oficejo de la ghenerala gubernatoro
de Anxi (en Xinjiang) estas ch. 5000 km.
SUBTERA
TREZOREJO DE SILKAJhOJ
Kvankam
historiaj dokumentoj notas, ke en Chang'an de Tang-dinastio
silkajhoj estis amasigitaj kiel monteto. Tamen antau 10 jaroj,
kiam mi vizitis la muzeon, mi vidis, ke la eksponataj silkaj
pecoj estas elfositaj el antikvaj tomboj en Xinjiang kaj aliaj
lokoj. Mi vere bedauris tion. CHi-foje mi propraokule vidis
belajn silkajhoj eltrovitajn el la subtera palaco de la antikva
pagodo de Famen-templo, 120 km for de la urbo Xi'an. Finfine
mi trovis ateston pri la noto menciita supre.
Printempe
de 1987, chinaj arkeologoj malkashis subteran palacon, konstruitan
antau 1100 jaroj, kiam oni riparis la antikvan pagodon, kaj
trovis tie 4 fingrajn relikvojn de SHakjamunio kaj milojn
da trezoroj de la imperiestra familio de Tang-dinastio. Chiuj
tiuj trezoroj estas eksponataj en la muzeo de Famen-templo.
Sur tiea
steleo legighas, ke la imperiestroj kaj iliaj edzinoj de Tang-dinastio
donacis al la templo pli ol 700 kasajojn, jakojn, chapojn,
jupojn kaj kusenojn. La kvalito kaj teksarto de tiuj silkajhoj
malkovritaj en Dunhuang, Gansu-provinco, kaj Turpan, Xinjiang.
El tio vidighas, kiom grava estas la eltrovo.
Inter la
silkajhoj estas sateno, gazo, muslino, fulardo, brodajho,
brokato k.a. Tie la brodajho tre interesis min. Ghi estis
farita el orumitaj silkaj fadenoj kun diametro de 0.1 mm,
malpli dikaj ol la homa haro. Oni diris, ke hodiau Chinio
povas fari orumitajn fadenojn kun diametro de 0.3 mm.
En la ekspozicio
mi vidis ankau broditan jakon el orumitaj fadenoj, kasajon
kun oraj desegnoj, jupon kaj kusenon, destinitajn por la oran
bodisatvo proponita de la imperiestro Li Cui (859-873 sur
la trono) de Tang-dinastio. Kvankam ili estis faritaj antau
pli ol 1000 jarojn, tamen ili estis brilaj kiel novaj. La
delikataj floroj kaj nuboj brokitaj sur ili montris la altan
metiartan nivelon de Tang-dinastio.
ATESTO
DE AMIKA INTERSHANGHO
Tang-dinastio
estis potenca en ekonomiaj kaj militaj fortoj siatempe. Chang'an
estis ne nur politika kaj ekonomia centro de la tuta lando,
sed ankau ghia kultura centro. Tiam Tang-dinastio havis diplomatiajn
rilatojn kun pli ol 100 landoj kaj en Chang'an loghis 50 miloj
da alilandanoj. La sukcesan
intershanghon iner CHinio kaj aliaj landoj atestis ankau la
grandioza mauzoleo de imperiestro Li Zhi (650-684 sur la trono)
kaj lia dezino Wu Zetian (690-705 sur la trono), unusola imperiestrino
en la china historio.
La mauzoleo
de Li Zhi kaj Wu Zetian situas sur la alta Wulingyuan. En
Xi'an kushas pli ol 70 mauzoleoj de imperiestroj de Han- kaj
Tang-dinastioj, kiuj formis imponan spektaklon.
Rigardate
de malproksime, la mauzoleoj aspektas kiel virino kun laonga
hararo, kiu kushas surdorse kun la lapo norde kaj la piedoj
sude, dum la du montpintoj, starantaj oriente kaj okcidente,
aspektas kiel shiaj mamoj. Mi suriris la monton lau la shtonaj
shtupoj, pensante, ke post nelonge mi povos rigardi chirkauen
sur la supro de la monto. Tamen la supren-irado estis laciga,
anheliga kaj shvitiga. Iomete ripozinte sub arbo, mi daurigis
mian supren-grimpadon. Che la vojo staris gigantaj shtonaj
homoj, skulptitaj kolonoj kaj steleoj kaj krome tie staris
ankau 61 shtonaj skulptitaj diplomatoj. Nia chicherono diris
al mi, ke senditoj el 61 landoj cheestis la funebran ceremonion
por imperiestro Li Zhi. Wu Zetian ordonis artistojn fari shtonajn
skulptajhojn imite la sen ditajn diplomatojn. Komence tie
estis 2 kromhaloj por loki la skulptitajn figurojn. Sed poste
ne nur malaperis la haloj, sed ankau la shtonaj skulptajhoj
estis eroziitaj. Tial sur ili la gravuritaj epigrafoj farighis
malklaraj, escepte tiujn sur tri shtonaj statuoj. Lau la epigrafoj
la 3 senditoj venis el la landoj, kiuj situis en la hodiauaj
Irano, Afganio kaj Xinjiang. Ili tenis amikajn rilatojn kun
Tangimperio siatempe.
GRANATO
DE LINTONG
De la ekonomia
intershangho sur la Silka Vojo profitis ne nur la okcidentanoj,
sed ankau la orientanoj. CHinio enkondukis de Okcidento kotonon
kaj ankau bonrasajn chevalojn, felojn, lanajhojn, glazurajhojn
kaj multspecajn plantojn, kiaj luzerno, vinbero, kukumo, juglando
kaj granato, kiuj multe richigis la vivon de la china popolo.
Budhismo, islamismo, hinda filozofio, greka kaj roma pentrarto,
muzikoj kaj dancoj enkondukitaj el Okcidento multe influis
la chinan kulturon.
En Lintong-gubernio
proksime de Xi'an, mi estis forte interesita de rughaj granatoj.
Lintong
estas fama produktejo de granatoj. Lau vojstreko mi iris al
vilagho, kies granatghardenoj etendighas ghis dekoj da kilometroj.
En la ghardenoj chie vidighis ghardenistoj rikoltantaj fruktojn.
La branchoj klinighis de granatoj. La plej granda granato
pezis pli ol duonkilogramon. En
la okuloj de la chinoj granato estas simbolo de richo, felicho
kaj abundo da gefiloj. En Shaanxi-provinco, che la nupto kaj
naskigho de beboj oni donacas kapkusenon kun broditaj granatoj
por gratulado. Vespere de la Autunmeza Festo oni kutime manghas
freshajn granatojn kaj kukojn, ghuante la brilan lunon. Tiam
la maljunuloj ofte rakontas al infanoj, kiel Zhang Qian, pioniro
de la vojaghantoj sur la Silka Vojo, enkondukis granatojn
el Okcidento en Chinion.
|
